Поро йолташнан ўмыржӧ кўрылтын

Шукерте огыл «Келшымаш» газетын поро йолташыже – поэт Илья Першинын ўмыржє кўрылтын.
Илья Биктубаевич Першин 1937 ий 5 июньышто Благовещенск районысо Ӱлыл Уса ялыште шочын. Мишкан районысо Пайтара ялысе школышто тунемын. Кандаш классым пытарен. Латкандаш ийым темымеке, армийыш служитлаш каен, армий деч вара теҥыз пароходствыште пашам ыштен. Тўрлӧ элыште лийын.
Почеламут-влакым 15 ияшыж годымак возаш тўҥалын. Икымше почеламутшым 1952 ийыште «Марий коммуна» редакцийыш колтен. Поэт М. Казаков деч вашмут толмылан тудо моткоч ӧрын. Лўмлє писатель И. Першинын почеламутшым терген лектын, аклен да самырык рвезылан шукырак лудаш да возымо пашам кудалташ огыл темлен.
Туге гынат, Илья Першин поэзий дене илышыжым пеҥгыдын 1990-ше ийлаште гына кылден. Ты жапыште Башкортостан Республикыште «Чолман», Йошкар-Олаште «Кугарня» газет-влак лекташ тўҥалыныт, сылнымут деке шўман самодеятельный поэт лач нунын дене кылым ыштен. Произведенийже-влак тыгак «Ончыко» журналыште печатлалтыныт.
И. Першинын почеламут ден поэмыже-влак келге философский шонышан улыт, ятыр произведенийже марий калыкын эртыше илыш-корныж дене кылдалтын да эпический сынан улеш.
2003 ийыште Йошкар-Олаште И. Першинын икымше «Ойласыше эҥер» книгаже лектын. Кокымшо «Кокымшо мелна» книгажым Мишкан селаште 2006 ийыште лукмо. Пытартыш «Почеламут-влак» книгаже Мишкан селаштак 2012 ийыште луктылтын.
И. Першин «Келшымаш» газет денат пеҥгыде кылым кучен. Коштын кертмыж годым эре мемнан деке унала толеш да ятыр жап мутланен шинча ыле. Шоҥгеммекыже, чўчкыдын телефон дене йыҥгыртен шоген, почеламутшо-влакым серыш дене колтен.
Таче ме илыш дене шукерте огыл чеверласыше поро йолташнам шарналташ да тудын икмыняр почеламутшым эше ик гана лудын лекташ темлена.
Эсен ЭЛАЙ.

Кончена омеш

Кодемат дыр вашке ош тўнямым,
Илен огыл тынаре ачам.
Лўмем дене лўмдат уныкамым,
Куана, шуэш кушкын кунам.

Мый каем, но мый тышке садикте
Толылдалын кошташ тўҥалам.
Да коклан пич мален кийымаште,
Мый кончаш омештаже пижам.

Тўрлыча мый кончем омештаже,
Но шыпак, омак лук йўкымат.
Те ала лўдылдал колтедаже,
Да пашаште лиеш нойымат.

Кє пала вес тўнясе законым,
Ме ала нунланат кончена.
Айдем-влакын илаш
индыралтмым
Ме ала тушечат ончена.

Да шижмеке азап шып
толшашым,
Омо гоч тыршена шижтараш.
Каласаш тыршена ме лийшашым,
Но ок лий чыла почын ойлаш...

Те кунам шўгарлаш миедаже,
Кўдыньдаже мыят шогылтам.
Ом керт йодын:
«Кузе иледаже?»,
Но чыла шўлышда гыч шижам.

Шарналташ пижыда те эрталшым,
Койылда тунамак чурием...
А ватем, ўштылалын
шинчажым,
Ушан ыле, манеш, марием...

Илымаште пеш шуко оҥайже,
Куштылго йӧрдымашым ышташ.
Врема уло лияш языканже,
Жап уке сулыкнам касараш.

Ик шонет гын, мемнан тўнянаже
Азап веле чыла чонанлан.
Икте-весым чўҥгедыл илатше,
Южгунам єкынет шочметлан.

Ты тўняште уна улына ме,
Ме нимом она мошто аклен.
Путырак намысан улынаже,
Тудлан веле ситен, кӧ колен.

Мый шўлем, илематше тугеже,
Илынем мый ачамын верчат.
Вет войнаш вуйжым тудо
пыштенже,
Темен огыл кумло ийымат.

Мый каем, но мый тышке садикте
Толылдалын кошташ тўҥалам.
Да коклан,
пич лиймек кийымаште,
Мый кончаш омештаже пижам.

…Мура мурым куку шўгарлаште,
Мый ом кол, чонан огыл кием.
Кеч тыге, еҥ мален кийымашке,
Мый кончаш омештаже мием.

Лиеш эре тыге ты тўняште,
А шарналше, шарнен тек ила.
Пиалан моткочат улешатше -
Омеш тудлан эрталше конча.

---

Эн кўчык пайрем

Ошкылам мый изи урем дене,
Теве пєрт, шочынам мый кушан.
Огеш кой ик еҥат, мардеж веле
Коштеш шкенжым шотлен озалан.

Вашке почо капкам уналанже,
Кычкыралме шукта: «Аваем!
Эргыч толын, вашлий
вашкеракше!»
Но вашмут огеш лий мыланем.

Чучеш, пуйто улат тый тыштакше,
Жаплан веле пакчаш лектынат.
Пызлевондо пералтыш окнашке,
Пураш пӧртыш тый пуйто ўжат.

Чыла эртыш омеш ужмо гае,
Вудакаҥе южиктын тўсшат.
Лач аван шўмлан шерге
чурийже,
Волгалтеш пеш яндарын алят.

Шагал огыл илалтын пырляже,
Чылажат вет улеш ушыштем.
Ава кўдынь эрталше времаже
Эн сӧрале, но кўчык пайрем.

---

Пайрем олык

Унала адак тольым

Мый, Мишкан, тый декет.
Ожнысек ўжеш мыйым
Сабантуй олыкет.

Икана толат тышке –
Весканажым шўмет
Ошкылта шкак тывелке –
Пеш келшен пайремет.

А кузе огеш келше
Куштымаш, мурымаш?
Чылажат - шўм гыч лекше!
Чылажат - ўмыраш!

Эскерем пайремнажым,
А айдем погына.
Мый ончем утларакшым
Марий-влакым гына.

Вургемна саска семын
Мўндырчак койылда,
Айдем шкеже чевер гын,
Чеверлан шўмаҥда.

Шергылтеш марий муро!
Шўлет сылне семеш.
Мондалтеш чыла ойго –
Илымет вел шуэш.

Тывелнат марий мурыш,
Тувелнат сем шокта.
Олык тич марий шўлыш –
Мыланем пеш келша!

Йєратем пайремнажым,
Пеш нєлтеш кумылем.
Сай пайрем вий-куатым
Ешара мыланем.

Ой, мотор олыкнаже!
Чылт чонанла коеш!
А мыняре куанже!
Шўм-чонем пеледеш!

Мый кўзем курык шєрыш
Сабантуйым ончаш –
Олыкет, ончаламат, -
Чылт пеледыш аршаш!

Ты Мишкан Сабантуйым
Мый илем шўм вучал.
Тылеч сылне пайремым
Тый от му – ит кычал!

Пайремлаш южгунамже
Мый ом керт толылден.
Вургыжеш тыгай годым
Шўм-чон, верым муде...

Лыплана каслан олык,
Кия ожсым ашнен:
Пайремлен ожно, калык,
Тышеч сарыш каен...

Мый каем таушталын,
И лиеш шарнымаш!
Лий эсен, пайрем олык,
Тый улат курымаш!
Илья ПЕРШИН.