Маска пайрем эртен

Марий йўлаште кажне кумалтыш ден пайрем идалыкын могай-гынат йыжыҥже, вашталтышыж дене кылдалтын. Вет кугезына-влак пўртўсым чонанлан шотленыт да могай-гынат янлык але кайык дене таҥастареныт. Утларакшым – маска дене. Тидлан пеҥгыде амал уло. Маска чодыраште эн виян янлык улеш – тудо чодыра оза. Тидын годым тудын илышыже пўртўс да игече вашталтме дене пырля вашталтеш. Икманаш, кугезына-влак идалык вашталтмым маска дене таҥастареныт. Мутлан, шыжым кече ден йўд иктєр лийме жапыште маска вынемым ямдылаш тўҥалеш, ноябрь тўҥалтыште малаш возеш, эн кужу йўд годым – вес могырко саврнен возеш, февраль тўҥалтыште – копажым нулаш тўҥалеш, шошым кече ден йўд иктӧр лийме жапыште – кынелеш, май тўҥалтыште вийым погаш тўҥалеш маныныт. Тидын годымак маска айдеме тукымын кугезыжлан шотлалтын. Сандене тудым чыланат моткоч жапленыт.

Ожно марий-влак Маска пайрем годым, хант, манси да Сибирьысе моло калык семынак, маскам кочкыныт да коваштыж ден вуйжым (тудыжым коваште деч ойырен огытыл) серлагыш семын кучылтыныт. Пурылыклан чодыраште кучымо маскам огыл, а посна ашныме маскам пуэныт. Тыгай маскам изиж годымак кучен конденыт улмаш. Калык ой почеш, моткоч кугу маска коваште марий Маска-Ава олан (кызытсе Москва) капкаштыже кечен. Маска пайрем касвел-йўдвел марий-влак коклаште 19 курым марте аралалтын, моло вере ондакрак мондалтын. Туге гынат Шорыкйол годым кӧ-гынат эре маска лийын коштын. Ожныракшым эн кужу йўд-влак жапыште лач Маска пайрем годым  пурылыклан пуымо маска коваштым чиеныт манын кертына.

Молан вара кугезына-влак игече теле могырко савырнымеке маскам кочкыныт? Вет тудым кугезылан шотленыт. Тиде йодышланат вашештена – юмо олмеш ужмо янлыкын шылжым кочмаш пўртўс юмо дечын вийым налмашлан шотлалтын. Тиде юзо кочкыш айдемылан йўштӧ телым илен лекташ вийым пуышаш лийын.

«Маска пайрем» Мишкан районышто верысе краевед Вячеслав Камиляновын (Эсен Элай) да Алексей Ибулаевын (Васли Ольош) тыршымыштлан кӧра илышыш шыҥдаралтын. Икымшыже пайремым пӧртылташ ойым луктын. Тудын темлымыже почеш икымше гана тыгай лўман пайремым, но шошым, Ирсай ялыште эртарыме – телым ужатыме годым маскам кынелтыме. Но марий калык календарьыште ожно Маска пайрем лўмым лач шыжымсе пайрем нумалеш. Тидлан кӧра пайремым шке жапышкыже кусараш да шыжым йўд ден кече иктӧр лийме жап деч вара эртараш лийме (такшым калык календарь почеш Маска пайремлан 27 сентябрь шотлалтеш). Икымше гана шыжымсе Маска пайрем 2015 ийыште эртен. В. Камилянов ден А. Ибулаев пайремлан лўмын «Маска кугыза» мурым возеныт, сценарийым ямдыленыт. Тылеч вара тиде пайремым идалык еда эртараш тўҥалаш пунчалме. Вет маска районыштына илыше марий-влаклан веле огыл, моло калыкланат шерге – тудет Мишкан районын гербыштыже верланен. Икманаш, районысо калыклан Маска пайрем гербысе маскам жаплымаш денат кылдалтын. Чаманаш кодеш – пайремым идалык еда эртараш йєн лийын огыл. Кодший гын тидым ышташ шучко чер пулаштарен.

Тений ситыдымашым кораҥдыме. 29 сентябрьыште кастене районысо калык маскам ужаташ погынен. Ик жап гыч нуно чодыра гыч маска кугызам ўжын конденыт. Тудо толмеке, РДК ончылно виклан  алал кумыл озаланаш тў‰алын. Шокшын вашлиймеке, марий вате-влак маскам тўрлӧ сийлан поян ўстел коклашке пуртен шынденыт, мелнам, шылым, мўйым пукшеныт, пурам йўктеныт. Кочкын теммеке, маска кочай пайремыш погынышо калык дене пырля мурен, куштен, тўрлє модмаш дене модын, верысе артист-влакын выступленийыштым кумылын колыштын да копажым чаманыде кырен.

Маска кочай ден калыкым тиде кечын икмыняр коллектив ден мурызо-влак куандареныт. «Ший памаш» калык фольклор коллектив «Маска кугыза» мурым ямлын мурен, йомартле такмак-влакым Кўшыл Шогертен ялысе Культура пєрт пеленсе «Кумыл» фольклор ансамбль ден Марий историй да тўвыра рўдер пеленсе «МуроЭм» мурышо ансамбль йоҥгалтареныт. Ямле муро-влакым тыгак Светлана Каншаева, Анастасия Апекова, Ирина Аликаева да Алексей Ибулаев муреныт.

Пайремышке оҥайлыкым тыгак агытан-влак кредалмаш пуртен. Тиде кечын агытан-влак мурен ноеныт улмаш – нунын кредалаш вийышт кодын огыл. Туге гынат, ик агытанже маска кугызалан сай пєлекышке савырнен. Чодыра озалан тыгак ик печке мўйым пєлеклыме – вет тудлан теле гоч мален лекташыже коям ситышын погаш кўлеш. Чыла нине пєлек-влакым кучымеке, маска кочай мӧҥгеш – пич кожлашке ошкылын. Тудлан эше вынемым ямдылен шуктыман, вет синоптик-влак лум вашке лумаш тўҥалеш манын сӧрат. Маска кочам чыланат чеверласыме мурым мурен ужатеныт. Вет тудет мемнан деке уэшын шошым гына пєртылеш.

Пайрем чолга да йомартле «тывырдык» куштымаш дене мучашлалтын. Тиде куштымашке пайремышке мийыше кажне еҥ ушнен – кӧ куштен огыл, совыжым рўж кырен шоген.

Светлана ТОЙМУРЗИНА (В. Камилянов марлаҥден).