Мобилизованный-влак лўмеш кумалтыш эртен

Кумалтыш надыр вольыкым пуымаш деч посна эртен.
Тидлан амал уло. Марий йўла тўрлӧ сынан улеш. Ик ялыште кумалтыш да пайрем-влак радам ик тўрлын эртаралтыт гын, вес вере – вес тўрлын. Мишкан воктенсе ятыр ялыште шыжым Кугу Юмылан кумалаш йӧршын лектын огытыл манына гынат, йоҥылыш она лий. Ты жапыште насыл керемет кумалтыш-влак гына эртеныт. Южо вере ожнырак тыгак Шыже Агавайремым эртареныт. Идалыкысе кумалтыш-влак радам Теле Кўсӧ дене мучашлалтын. Моло вере ты жапыште ош комбо але лудо дене витнен кумалыныт. Но тыгай кумалтышым Кўсӧ кумалтыш дене кереметыш мийыше-влак эртареныт. Комбым шыжым пуымаш совет жапыште шочшо йўла улеш манына гынат, очыни, йоҥылыш она лий. А южо вер-шєрыштє шыже мучаш Шыже Кўсым эртарыме жаплан шотлалтеш. Тиде – кугу кумалтыш. Марий Элыште гын шыжым Тўня кумалтышымат эртарат. Но кунам тыге эртараш тўҥалме, конешне, раш огыл. Икманаш, йўлана тўрлє сынан. Тиде уда огыл, но ончыкыжым, чыла амалым шотыш налын, ик ойыш шуаш, але кумалтыш-влак радамым шотыш пурташ тыршаш кўлеш.
Отышко мобилизованный- влакын родо-шочшыштын йодмышт почеш лекме. Нуно кумалтышым эртараш тылзе ончычак йодыныт, но марий йўла почеш отышко, кунам шонет, тунам лекташ ок лий. Тидым ышташ чылажымат шотыш налман: кече ден тылзе иктєр лийме жап-влакым, эн кужу да эн кўчык йўдым, тылзын тошто але у улмыжым, кушмыжым, тоштеммыжым... Эше шўдыр йогымо жап-влакым эскерыман. Моло ойєрат уло. Коклан нине ойӧрӧ-влак икте-весышт дене келшен огыт тол. Мутлан, ик вере 14 сентябрь гыч 14 октябрь марте кумалаш ок лий маныт, вес вере – октябрьыште, кумшыжо 14 октябрь - Мланде кылмыме кече деч вара отыш лекташ ок лий манеш. 14 сентябрь гыч 14 октябрь марте (моло жапыште чўктен огытыл) ятыр ялыште ожно вўредышым чўктеныт, ойӧрӧ, очыни, тидын дене кылдалтын. Октябрьыште кумалтышым ышташ ок лийым шўдыр йогымо дене кылдат. Но палдарыде ок лий – шўдыр-влак октябрь мучко чўчкыдын огыт його. Вийын йогымо жап-влак - октябрь тўҥалтыш ден октябрь мучаш: 6 гыч 10 октябрь марте Дракониды метеорный поток шуйна, 2 октябрь гыч 7 ноябрь марте – Ориониды метеорный поток. Но Дракониды метеорный потокын шўдыр-влак чўчкыдын йогымо жапше 21-22 октябрь гына. Моло жапыште нуно коклан веле возыт. Калык календарь почеш тўрлӧ йўлам шукташ келшыдымылан 25 октябрь шотлалтеш. Тылеч вара шўдыр йогынын вийже йомеш. Икманаш, 19 октябрь гыч 25 октябрь марте кумалтышым эртарыман огыл. Варажым лиеш. Шыже Кўсым (моло кундемлаште), очыни, лач тидлан кєра октябрь мучаш – ноябрь тўҥалтыште эртареныт. Эше мондыман огыл – 14 октябрьыште кугезына-влак Угинде пайремым эртареныт. Южо вере, тылзым ончен, шелыкышкат лектыныт. Икманаш, кумалтыш эртен, но тудым 19-20 октябрь марте эртарен колтышаш лийыныт.
Теве тыгай марий йўла. Шыжым кумалтышлан келшыше кечым ойырен налаш моткоч неле. То ик могырчын келшен ок тол, то – вес могырчын. Но 28 октябрьлан ойӧрӧ жап шеҥгелан кодын. Тидлан кєра пелешташ лекташ лийме.
Палдарыде ок лий: ондак, мобилизованный-влакын родо-шочшыштым поген, согышыш кайыше-влак верч кузе йодмым, могай йўлам шуктымым умылтараш да Марий историй да тўвыра рўдер ончылно – Марий чодыра паркыште гына пелешташ мутланен келшыме ыле. Но тӧра-влаклан ала-молан тыгай паша келшен огыл. Сандене тиде сомылым Шукын кумалтыште ыштыме.
Отышто калык погынымеке, мобилизованный-влакын шочшыштым салтакым ужатыме, нуно сайын коштын толышт манын, могай йўлам эртараш кўлмым умылтарыме. Мутлан, сар кеч-могай жапыште ылыжын кертын, а салтак-влаклан серлагышым йодын кереметыш лекташ кеч-могай жапыште лекташ ок лий. Тидлан кӧра вучыктымо йўлам шуктеныт – вольыкым сєрен, кудышто але пӧрт коклаште посна вўдылкам але товарым сакеныт. Кумалтышыш гын келшыше жапыште лектыныт.
Умылтарымаш деч вара Кугу Юмо деч салтакна-влакым арален кондыштараш да таза-эсен пєртылташ йодмо. Вет марий пеш шагал улеш, тидлан кєра калыклан кажне эргыже шерге.
Ме ўшанена, Юмылан пелештымаш пайдале лиеш да лишыл жапыште согыш гыч пєртылшє йолташна да родо-шочшына-влакым шокшын вашлийына.
Эсен ЭЛАЙ, марий мушан.