Кумалтыш тул-влак ылыжыныт

Мишкан районысо марий-влак ожсо йўлам моло кундемлаште илыше марий-влак деч сайрак арален коденыт манына гын, очыни, йоҥылыш она лий. Южо йўла иктаж вере сайракат аралалт кодын кертын, но чумыр ончалмаште, Мишкан районым чимарий йўлан шўмжылан шотлаш лиеш.
Арам огыл ожно шымлызе-влак лач мемнан деке мўндыр Финляндий гыч шумеш толыныт. Мемнан дене тыгак кумалтыш-влакым эртарыме ожсо радам аралалт толын да але мартеат мондалтын огыл. Тиде радамыште Кўсӧ кумалтыш тўҥ верым налын шога. Тудо Семык деч вара у тылзыште пура да тылзе тичмаш лиймеш шуйна.
Кўсӧ мут, очыни, ожно пўртўс юмын лўмжӧ лийын. Вет шомак финн Хийси мутлан лишыл. Хийси (финнла Hiisi) – тиде карел ден финн-влакын чодыра озашт, икманаш, кызытсе Чодыра Он ден Чодыра авалан лишыл улеш. Тудо айдемылан шордо але кугыеҥ семын конча. Ожно тиде юмылан финн ден карел-влак посна ото-влакым ойыреныт да кумалыныт. Сандене кўсотым марий-влак коклаште мондалтше «Кўсӧ юмылан» лўмлалтше ото манашат лиеш. Тыгай отышто нимогай кушкылым кўрышташ, парча-влакым тодышташ ок лий. «Кўсле» мутат «кўсӧ» шомак дене пеҥгыдын кылдалтын. Карел да финн-влакын «Калевала» эпосыштышт Вяйнямёйнен – икымше айдеме икымше кўслем лач нужгол сыным налше Хийсин оҥылашлужо гыч ыштен. Очыни, лач тидлан кӧра Кўсӧ пайрем годым марий-влак эре кўслем шоктеныт.
Икымше Кўсӧ кумалтыш Чорай ялыште эртен. Чорайыште марий йўла пеш сайын аралалтын кодын. Кўсӧ кумалтыш-влакым эртарымаш гын тушто нигунам кўрылтын огыл. Верысе калыкын ойлымыжо почеш, совет жапыштат еҥ-влак южо ий гына, тўрлє амаллан кӧра, кўсотышкышт лектын кертын огытыл. Тидлан кӧра кумалтышыш мийыше еҥ-влак тудым эртарыме радамым сайын палат. Кумалтыш олмыштат ожсо шўлыш шижылтеш – тул олмылаште, очыни, икмыняр курым ий ончыч вакшме кў-влак кият. Тидым арам ыштыме огыл, вет кўсотышто тўҥ верым онапу огыл, а тулото налын шога. Онапу мланде ден кавам уша, а юзо тул Ош Юмо деке йодмым шукта. Чорай ялысе кумалтыш йўла финн шымлызе Х. Паасоненын возен кодымыж дечын кугун ок ойыртемалт. Жаплан кӧра, конешне, тудо куштылемдалтын да кўчыкемдалтын. Вет тиде кумалтыште кум онапу шога, тугеже кумалтышым але иканаште кум онаеҥ эртарен, але тудет кум кече шуйнен. Кызыт йўлам тыге шукташ йӧн уке. Совет жапыштат лийын огыл, сандене ик кечыштак ик онаеҥ дене кум вере кумалыныт.
Кокымшо кумалтыш Ирсай ялыште эртен. Куванэҥер воктенсе ото ял кумалтышлан шотлалтеш. Туге гынат Кўсӧ кумалтышат лач тушо эрта. Вет Ирсай ялын Кўсотыжо – Тумерже Мишкан мландеш кодын да тўзатымым йодеш. Кумалтышке тыгак моло ялла ден Мишкан селаште илыше-влакымат ўжмӧ. Вет, чын лияш гын, Мишкан воктене Кўсӧ кумалтышым эртараш келшыше моло вер уке. Чын, Мишкан покшелне печен налме изи огыл ото уло. Но тиде ото Кўсӧ кумалтышым эртарыме огыл, а Шукын кумалтыш, кудыжо кеҥеж покшелне огыл, а шыжым эртышаш. Тидлан кєра верысе Мер Кўсым (тудат аралалт кодын огыл) тўзатыме марте Кўсӧ кумалтышым, очыни, Ирсай отышто эртараш перна.
Чорай кундемын Мер Кўсыжо шотыштат тыгаяк сўрет. Вет совет жапыште пўтынь районысо марий-влакым ушен чумырен шогышо кугу кумалтыш-влакым чыла пытареныт. Ала-кузе Султан керемет гына аралалт кодын.
Ирсай ялысе отышко шагал огыл еҥ погынен. Уна-влак Йошкар-Ола ден мўндыр Эстоний гычат толыныт.

Кумшо кумалтыш Кугу Соказа ялысе кӱсотышто эртен. Тушкат шагал огыл еҥ миен.
Кўсӧ кумалтыш-влак тыгак Пошкырт кундемысе моло яллаштат эртеныт. Икманаш, кеҥеж покшелне юзо тул марий калык илыме ятыр ялын кўсотыштыжо ылыжын.
Вячеслав КАМИЛЯНОВ.