«Штык да пера дене»

Марафонын штандартше кажне редакцийыште ик арня кучалтеш да вес редакцийыш колталтеш. Мемнан «Дружба» («Келшымаш») газетыш штандартым кодшо арняште Караидель район редакций конден. Ик арня гыч ме тудым Балтач редакцийыш нангаена. Мишканыште штандартым приниматлыме мероприятийышке йўдвел кундемысе район-влак кокласе редакций-влак ушемын председательже, Краснокам информационный рўдерын (редакцийын) директоржо (редактор) Ирина Валиева, Бурай ИЦ-н директоржо Венера Арсланова, «Аскинская новь» газет редакторын заместительже Алия Гильванова шке командышт дене (редакций пашаен-влак) ушненыт. Мыланна штандартым пуаш Караидель информационный рўдерын директоржо Лилия Бадретдинова шке пашаенже-влак дене толын. Уна-влакым редакцийыште вашлийме деч вара Янагуш ялышке Гзи Загитовын музейышкыже намийыме. Корно кужурак гынат, музейыш миен коштмаш уна-влаклан эн поро шарнымашым коден. Вет Гзи Загитовын рейхстаг ўмбаке ик эн ончыч знамям шогалтымыже нерген шуко возымо да ойлымо. А могайрак ен лийын? Тидыжым музейыште гына пеш раш пален налаш лиеш. Знамям шогалтыме деч вара 1945 ий 1 майыште А. Боровлан, Г. Загитовлан, А. Лисименколан да М. Мининлан Совет Союзын геройжо лўмым пуаш ходатайствым колтымо. Музейыште тудын копийже аралалтеш. Мутат уке, нине кечылаште рейхстагыш пеш шуко знамям сакыме. Кажныжлан тыгай лўмым пуаш лийын. Но мемнан геройна-влакым орден дене гына палемдыме. Можо онай, знамям рейхстагыш шогалтыше ик енланат Герой лўмым пуымо огыл улмаш. 1960-шо ийлаште уэшын чыла документым нєлталын, справедливость манмым пєртылташ тыршеныт, но «тиде подвиглан нуно наградым налыныт» манын умылтареныт. А ик подвиглан кок награда лийын ок керт. 1996 ийыште СССР Калык депутат-влак совет тыгай лўмым пуаш пунчалын, но тудын юридический вийже уке. Вет ту жаплан СССР шаланен. Музей оралтыште Г. Загитовын бюстшо деке пеледышым пыштымеке, уэш Мишканыш пєртылмє. Марий историй да тўвыра рўдер уна-влаклан шке омсажым почын. Штандартым приниматлыме торжественный мероприятийыште Мишкан район МР администраций вуйлатыше П. Трапезников, тудын икымше заместительже Л. Александрова, районысо ветеран-влак совет председатель Ю. Балахнина, самырык-влакын пашашт шотышто тўн специалист О. Биктубаева, «Келшымаш» ден «Дружба» газет пашаен-влак, редакцийын ветеранышт-влак, райрўдыштє илыше кумылан ен-влак, Тўвыра полатын пашаенышт-влак, Ф. Буляков лўмеш 1 №-ан лицейыште шаймуратов класслаште тунемше-влак лийыныт. Мероприятийым вўдышє (редакций пашаен З. Гатина) ўжмє уна-влак да вес районла гыч толшо уна-влак дене палдарымеке, сценышке самырык шаймуратовец-влакым ўжын. Нуно «Шаймуртов генерал» мурым муреныт. Мишкан ИЦ-ын директоржо (редактор) Ф. Кадикова марафонын цельже дене палдарен (тўн цельже - Кугу Отечественный сар жапыште редакций-влакын ыштыме пашашт дене палдараш) да мутым район администраций вуйлатыше Павел Трапезниковлан пуэн. Павел Владимирович унавлакым саламлымеке, тыгай мероприятийын кўлешлыкшым палемден, поснак кызытсе пуламыр жапыште. Кугу Отечественный сар годым газет лаштыклаште фронтысо илыш нерген шуко материал савыкталтын, тылын фронтлан полшымыжо нерген кажне номерыште возалтын гын, таче специальный военный операций газет лаштыкыште тўн верым налеш. Тунамсе семынак тачат тыл ден фронт иквереш пашам ыштат. Тылыште тыршыше-влак кертмышт семын фронтлан полшат (гумконвойым погат, маскироватлалтме сетьым пидыт, окоп сортам да молымат ямдылат). Караидель район газетын тўн редакторжо Лилия Бадретдинова марафонын штандартшым Фирдаус Кадикова ден Павел Трапезниковлан кучыктен. Мероприятийын тўн ужашыже, мутат уке, Кугу Отечественный сар жапыште «Коммун корно» газетын (тунам газет марла гына лектын) пашажым ончыктымашлан лўмлалтын. Редакцийын историйжым кўчыкын шергал лекташат уто огыл. Теве редакцийын приказше-влакым возымо книгам ончалына. Тушто 1941 ий 14 июльышто возымо приказым лудына: «Литературного сотрудника Михайлова Исанбая Михайловича считать из аппарата редакции выбывшим по случаю ухода его в ряды РККА по мобилизации. Ответственный редактор Микишкин». 1941 ий сентябрьыште редакцийын ответственный секретарьже Ишале Ишкузин мобилизаций ден фронтыш каен. Тыгак редакций пашаен-влак Яков Ташбердин, Роман Шайдуллин да молат Кугу Отечественный сарын фронтыштыжо кредалыныт. Таче Интернет, телевидений гоч ме чыла уверым пален шогена гын, тунам калыклан уверым шарышыже лач ик газет веле лийын. Сандене кеч-могай нелылык логалын гынат, газет эре лектын шоген. Можо онай, сар тўналме годым «Коммун корно» газетын ик ийлан подпискын акше вич тенге лийын гын, вес ийжылан 2 тенгеат 50 ырыш волтеныт. Редакцийын ту годсо пашаже нерген «Дружба» ден «Келшымаш» газет пашаен-влак палдареныт. Теве «Коммун корно» газет редакторын заместительже Ишале Ишкузин нерген Венера Аглямова палдарен. Сарыште сусыргымыж деч вара Ишале Ишкузинович 1944 ийыште мєнгє пєртылын, тегак редакцийыш пашаш толын огыл. Но мемнан газетлан, республиканский да рўдє газетлашке материал-влакым колтенак шоген. «Жапыштыже тийышле образованийым налын кертын омыл», - чаманен шарналтен варажым тудо. Редакцийыште кужу жап, сар деч ончычат, сар деч варат Роман Николаевич Шайдуллин пашам ыштен. Сар деч ончыч тудо шкетынак профессиональный журналист лийын. Тудо 1940 ийыште призыв почеш Йошкар Армийыш каен. Сарын икымше кечылаж гычак тушман дене кредалаш тўналын. 1945 ий 25 сентябрь марте армийыште лийын. Тудын илыш корныж дене «Келшымаш» газетын пашаенже Лариса Изилянова палдарен. 1944 ийыште «Коммун корно» газет редакторлан Ахметзян Бадамшиным шогалтеныт. Тудо шкеже фронтышто лийын огыл, сар деч ончычак шурным погымо годым ик кидше жаткыш пурен каен да кўрылтын. Но сай шинчымашым налын, пеш грамотный ен лийын. Шкеже Ваксола ялын шочшыжо. Районышто тудо пале кышам коден. 1948 ий марте редактор лийын, варажым Мишкан райисполкомын председательжылан кусареныт. Чыла тидын нерген «Келшымаш» газетын пашае‰- же Ирина Айкашева ойлен. Кугу Отечественный сар жапыште «Коммун корно» газет мом возен? Сар тўналме деч вара газетын икымше номерже 1941 ий 24 июльышто лектын. Тудо газет лекташ тўналме деч вара 953-шо номер лийын. А 1941 ийыште - 53-шо номер. Икымше лаштыкыште тыгай материал-влак савыкталтыныт: «Фашистский банда-влак кырен шалаталтыт», «Гитлер ден тудын фашистский бандыжлан колымаш», «Мланде ўмбач ўштылына», «Фашист-влаклан колымаш», «Разбойничий нападенийым шалатена» да молат. Тыштак военный округлаште мобилизацийым тўналме нерген Указ савыкталтын. Сар жапысе газетлам шергалме годым тыгай рубрика-влакым палемдаш лиеш: колхоз-влак фронтлан полшат, фронт гыч увер, землякна-влак, критика да молат. Сар жапысе газет лаштыклам «Келшымаш» газетын пашаенже Лариса Изилянова шергал лектын да погынышо-влакым палдарен. Выступлений-влак коклаште Мишкан Культура дворецын артистше-влак выступатленыт. Районысо ветеран-влак совет председатель Юлия Григорьевна Балахнина районысо ветеран-влакын пашашт, а Ольга Петровна Биктубаева самырык-влакын пашашт дене палдареныт. Торжественный мероприятий деч вара уна-влак «Герой-влакын аллейышкышт», Гзи Загитовын памятникше деке пеледышым пыштеныт. 14 мартыште ме марафонын штандартшым Балтач район газет редакцийыш нангаена.

Фирдаус КАДИКОВА.