«Тый сененат, Сталинград!»

Тушто Йылыш тўп общеобразовательный школышто тунемше да туныктышо-влак участвоватленыт. Мероприятийым Мишкан РДК пеленсе музей паша шотышто методист Ильяс Яхин ямдылен да эртарен. Календарьыште элнан геройло страницыжым возыман кече-влак улыт. 2025 ий 2 февральыште мемнан элна Сталинград воктене тушманым кырен шалатымылан 83 ий теммым палемден. Тиде кредалмаш тўнямбал военный историйыште нигунам уждымо геройлыкым да совет калыкын пенгыдылыкшым ончыкта. Ветеран-влак сар нерген возымо эн чын произведенийлан Ю. В. Бондаревын «Горячий снег» романжым шотлат. Сталинградым аралыше-влакын геройлыкышт нерген шуко памятник да монумент-влак шарныктат. Таче Волгоград - герой-ола, совет калыкын геройлыкшым да лўддымылыкшым ончыктышо символ-ола. А кугу Отечественный сар годым тудо могай лийын? Исторический кредалмаш 1942 ий 17 июльышто Дон энер воктене тўналын. Немыч-влак олам руалтен налаш, Юл энерым пўчкаш да Российым пикташ шонен пыштеныт. Сталинград - тиде Юл. Юл - тиде поянлык, чап, Российын кугешнымашыже. Тиде олам руалтен налаш немыч-влак лу дене дивизийым колтеныт. Олам аралыме годым Йошкар Армий 500000 салтак ден офицерым, 2400 танкым, 13000 утла орудий ден минеметым йомдарен. 1942 ий 28 июльышто Сталин 227 №-ан приказым луктын, варажым тудым «Ни шагу назад» приказ манын лўмденыт. Нине шомак-влак салтак-влакын боевой шўлышыштым пенгыдемдаш полшеныт. 1942 ий 23 август Сталинградын ик эн шучко да трагический кечыже. Тиде шокшо, кечан рушарня эр олаште илыше-влаклан нимо дене ойыртемалтын огыл. Дон энер воктене кредалмаш мийыме нерген радио дене тылзе наре ойленыт. Но тиде кечын сўрет кенета вашталтын. Кечын кокымшо пелыштыже 14-ше немецкий танковый корпус мемнан обороным кўрлын, Сталинград олан йўдвел могырыштыжо Юл энер деке лектыныт. Сталинград ола ўмбалне шем пыл чумырген. Нине кечылаште мемнан дивизийна-влак Дон энер лоп мучко верланеныт. Нуным йыр авырен налме лўдыкшє кугу лийын. Тиде жап гыч кугу кредалмашлан тўналтышым пыштыше событий-влак тўналыныт. Сталинград олаште да тудын йыр кажне метр мланде верч илаш-колаш кредалмаш тўналын. Немыч-влак Юл энер деке Сталинград ола деч кум километр тораште, тракторный завод могырыштыла лектыныт. Тиде завод сар жапыште танк-влакым луктын. Лач тушто лукмо танквлак да тудым лукшо завод пашаен-влак гына немец-влакым чарен шогалтен кертыныт. Сталинградым аралаш кўчык жапыште заводышто ыштыше-влак ополченийыш чумыргеныт. Тушман ваштареш чыла танкым луктыныт, экипажшылан пашазе-влак шке шогалыныт, нунын коклаште шуко ўдырамаш лийын. Ополченец-влак воктене военный училищын курсантше-влак, НКВД дивизийын полкшо, теныз пехотинец-влак отряд шогалыныт… 1943 ий 10 январьыште Рокоссовскийын вуйлатымыж почеш Донской фронт Сталинград воктене авыралтше немыч-влакым пытараш тўналын. 31 январьыште фельдмаршал Паулюс пленыш логалын, а 2 февральыште Сталинград ола воктене улшо пытартыш немыч салтак пленыш сдатлалтын. Чылаже 91 тўжем немыч салтак ден офицерым пленыш налме, 1,5 миллион тушман салтак тушакын вуйжым пыштен. Чыла тидын нерген Ильяс Яхин тунемше-влаклан ойлен, вара музей фонд гыч фильмым ончыктымо. Тушто Курский дугаште кредалше Шамиль Рязапович Сабирзяновым ончыктымо. Тудо 42-шо стрелковый дивизийын 44-ше стрелковый полкыштыжо пулеметчик лийын. 1947 ийыште сержант званий дене демобилизоватлалтын. 2011 ийыште возымо документальный фильмыште тудо ту жапысе кредалмаш нерген ойла, генерал, пырля кредалше салтак-влакын лўмыштым шарналта. Чаманаш веле кодеш, ынде тудо мемнан коклаште уке. Фильмым ончымо деч вара тунемше-влаклан «Сталинградская битва» викторина эртаралтын. Викториныште улшо йодыш-влаклан тунемше-влак куштылгын да чын вашештеныт. Мероприятий музейыш экскурсий дене мучашлалтын Тушто йоча-влак Кугу Отечественный сарын историйже дене гына огыл, тыгак Афган, Чечен сар-влак, кызытсе СВО-н воинже-влак нерген утларак пален налыныт.

Венера АГЛЯМОВА.