Тўня кумалтышлан негызым пыштыме

Марий-влакын мишкан мландыш толмышт деч вара вигак, очыни, Кугу Соказа ял воктенсе кугу курыкышто Тўня кумалтышым ыштеныт да мыняр курым тушто
кумалыныт, чыла тидыжым раш каласен ом керт, но финн ученый Х. Паасонен 1900 ийыште мемнан кундемыш толмыж годым лач тиде Тўня кумалтышыште лийын да
тушто марий-влакын кузе кумалмыштым радам дене возен коден.

1917 ийысе революций деч вара властьыш большевик-влак толыныт. Коммунист-влакын тўткє эскерымышт да вуйлатымышт почеш коммунизмым чоҥаш тўҥалыныт. Мемнан Ленин кочайна религийым пагален огыл да Юмыланат ўшанен огыл, очыни. Сандене мландышарыште улшо эн кугу элыште черке-влакым шалатеныт, чимарий-влакланат отыш лектын кумалаш чареныт. А кокымшо тўнямбал сар деч вара тыгай шнуй вер-влак ынышт лий манын, ото-влакым куклаш, куралаш тўҥалыныт. Тыгаяк пўрымаш вучен Кугу Соказа воктенсе Тўня кумалтышымат. Верысе палыше-влакын мутышт почеш, ты курыкышто кушшо тумерым
кукленыт да тушечын мландым тўрлӧ пашалан налаш тўҥалыныт. Икманаш, карьерым почыныт. Но тидын деч ончыч Тымбай ял гыч чолга марий-влак,
Тўня кумалтышыш шолып толын, тушечын ик пушеҥгым шолышт каеныт да Тымбай воктене шкаланышт вес кумалтышым почыныт. Ты историйым да марий
йўлам палыше-влакын ойышт почеш, Кугу Соказаште тўня кумалтышым уэш почшашлан Тымбай ялын отыж гыч, ожсо семынак имне дене каен, отын ожсо вийжым пєртылташ кўлын.
Но тидын марте верысе чолга еҥ-влак карьер олмеш пушеҥге-влакым шынденыт. Южыжо иланен, шукыжо кошкен. Ты пашам ик гана веле огыл шуктымо гынат, тушто шындыме пушеҥге-влак ала-молан пешыжак огыт илане. Кум ий ончыч верысе краевед Олег Янсубин, Мишкан районын мушанже Эсен Элай да мер пашаеҥ, предприниматель Вячеслав Сабиров ты кумалтыш олмыш миеныт, ожсо тул олмыжым кычал муныт да палемден коденыт…
Тений июнь мучаште ожсо йўла почешак Тўня кумалтышлан негызым пышташ лийыныт. Мутат уке, тўҥ пашаже марий онаеҥ Эсен Элай ўмбаке возын.
Вячеслав Сабировын чолгалыкшылан кӧра ты паша тарванен. Тудо шкежак Марий Эл гыч тўҥ онаеҥ Александр Таныгиным, Свердловск кундем гыч тўҥ онаеҥ Леонид Канакаевым, пошкырт кундем гыч тўҥ онаеҥ Геннадий Пастиевым ўжын.
Ӱжмӧ уна-влак ты кечын чылан толыныт. А Пастиев пошкырт кундемысе марий районла гыч онаеҥ-влакым конден. Ты кечын Балтач, Калтаса, Краснокам,
Дӧртыльӧ, Нуриман районла гыч карт-влак лийыныт. Пўрӧ да Мишкан районла гыч еҥ-влак шукын погыненыт.
Эр кече нєлтмє дене пырля Кугу Соказа ял гыч имньым кычкен Тымбай велыш Эсен Элай ден районышто «Тулото» чиймарий тиштым вуйлатыше Алексей
Ибулаев икмыняр йолташышт дене тарваненыт.
Тымбай кумалтышыште чыла йўлам шуктен, онапулан ик пистым кўнчен налын, Кугу Соказа тўня кумалтыш олмыш Тўня кумалтышын ожсо вийжым
пӧртылтеныт. Тиде йўла шукталтме жапыште Вячеслав Сабиров тора кундем гыч толшо онаеҥ-влакым шке суртыштыжо
мончаш пуртен луктын, ару вургемым чиен, Тўня кумалтышым почаш толыныт.
Тиде кумалтышым почмо татым фотосўретлаште ончен кертыда.
Валерий АБУКАЕВ.