Июньлан калык календарь

1 июнь – Шурнывече Серлагыш (Кужу Йыван) кече. Тиде кечын юмо-влак деч шурнывечым тўрлє осал деч (уда игече, копшаҥге, шична вочмаш да моло) аралаш йодман.

Июнь тўҥалтыште икымше кок кечыштыже йўр йўреш гын, тылзе кукшо лиеш. Йўр йўреш гын, уржа ума. Пеледыш пуш чот шижылтеш гын, вашке йўр йўреш. Июньышто лупс чот возеш гын, лектыш сай лиеш, тўтыра кумдан шарла гын – поҥго ума.

2 июнь – Киярым шындыме кече. Уже шындыме гын, тиде кечын кузе кушмыжым тергыман.

Кожлаште пўгўльмӧ шуко гын, кияр ума.

3 июнь – Йытыным ўдымӧ кече. Ик ой почеш, йытыным 31 майыштак ўдаш тўҥалман, вес ой почеш – 2 июньышто. Тидын годым ўдыр влаклан ўпыштым, йытын гай кушшо манын, пуныман огыл. Кастене ўдыр-влаклан, йытын сайын кушшо манын, кум корно ушнымаште погыныман да йытыным тулен, йытын шўртым шўдырен модман. Тидым ыштат гын, нуно пиалан лийыт. Тиде кечын, кияр сайын кушшо манын, йыраҥышке йыдалым кудалтыман.

Пызле сайын пеледеш гын, йытын сайын кушкеш. Тиде кече йўран гын, шыже йўран лиеш.

4 июнь – Шўшпык кече. Кандывуй погымо да шўшпык мурым погымо кече.

Тиде кечын, пасушто да пакчаште шўк ынже куш манын, куралаш, тырмалаш, нимом шындаш да ўдаш ок лий. Пормо-влак шукын улыт гын – кияр ума. Лупс сайын возеш гын, лектыш сай лиеш.

5 июнь – Кынем ўдымє кече. Киярым тиде кече марте шынден шуктыман.

6 июнь – Локама кече. Калык ой почеш, чын кеҥеж лач тиде кечын тўҥалеш. Локама пуш тўрлє чер дечын эмла, сандене тудын воктене кужурак жап шогаш тыршыман.

Йўр йўреш гын, поҥго шуко лиеш.

7 июнь – Мўй лупс вочмо кече. Тиде кечын лупс, игече шокшемдымылан да грибок-влак шарлымылан кєра шикаранрак таман лиеш. Нине

грибок-влак ожно чўчкыдын лектышым локтен кертыныт. Но мўй лупсын пайдажат лийын. Тудо вочмо годым ятыр шудо юзо вийым налеш да ятыр черым эмлен кертеш. Пызлым эскерыме кече. Ковыштам шындыме кече.

Пызле пеледыш шуко гын, шўльє ума. Мўкш-влак пызле воктене вызлат гын, эрласе кече ояр лиеш. Пызле вараш пеледеш гын, шыже кужун шуйна.

8 июнь - Ревым шындыме кече. Тиде кечын ревым да кочушменым шындыман. Коҥгам олмыктымо кече – тиде кечын тыгак ко‰гам олмыктыман, йыклажым неренчыман да ошемдыман. Карпым кучымо кече – тудет тиде кечын моткоч сайын чўҥга.

Тиде кечын ўвыра шуко гын, июнь мучаш леве, но йўран лиеш.

9 июнь – Сурт озам жаплыме кече. Тиде кечын сурт озам жаплыман. Пєртым ўшташ, кугун мутланаш, туманлаш ок лий – сурт оза сырен да

осалым ыштен кертеш.

10 июнь – Кечывал ия-влак коштмо кече. Тиде кечын, рўдє кечывалым, пасула мучко кечывал ия-влак чоҥештылыт. Мотор ўдыр сыным

налын, нуно пӧръеҥ-влаклан ондален эҥгекым ыштен кертыт але шкет кодшо изи йочам шолыштыт. Коклан йоча олмеш шкеныштын икшывыштым кодат. Южгунам нине ия-влак еҥлан туштым туштат, вашмутым от пале гын, чыгылтен пуштын кертыт. Кечывал ия-влак моткоч кушташ йєратат. Нуно кас ўжара марте куштен кертыт. Иктаж ўдыр нунын деч шукырак куштен кертеш гын, нуно тудлан кугу поянлыкым пуат.

Тиде кечын игече умыр гын, лектыш сай лиеш.

11 июнь – Уржа парчаҥме (вуйым колтымо) кече. Ошпо‰го кече. Тиде кече гыч уржа вуйым колташ да ошпоҥго кушкаш тўҥалыт. Тиде кечын Юмо деч вольык тўлем йодман да ушкал ден шорык-влаклан киндым пукшыман.

Уржа вуйым колта гын, ошпоҥго шуко лиеш. Июнь шокшо гын, ошпоҥго ок лий. Уржа ўлыч пеледаш тўҥалеш гын, шурно ума, кўшыч пеледаш тўҥалеш гын, лектыш ударак лиеш.

12 июнь – Кишке пайрем. Калык ой почеш, тиде кечын кишке-влак кугу сўаным ыштат да чыланат тушко вашкат. Сандене кишке-влакым пушташ ок лий, пуштат гын, родо-шочшыжо-влак ўчым шуктат да чўҥгалыт. А нунын аярышт дечын тиде кечын нимогай эмлызе эмлен

ок керт. Кишкын вийжым шєрва пушеҥге пытарен кертеш, кидыштет тудын укшыжо лиеш гын, кишке чўҥгалын ок керт. Кишке-влак удам веле огыл, пайдамат кондат. Мутлан, кишке коя шинчам эмла, кишке коваште – юҥго вочмым (кўч кӧргӧ пуалмым). Кишке пайрем годым кугупурсам ўдыман. Тидын деч ончыч, лектыш сай лийже манын, урлыкашым лум шулымо вўдышкє пыштыман. Тыгай вўдлан келге чукырлашке мияш лиеш. Тушто тудет кужу жап ок кошко.

13 июнь – Имньым туарыме кече. Тиде кечын шошо ага пашам пытареныт. Тугеже 22 июнь марте Кугу Агавайремым (Кугу Лышташым) эртараш пеш сай жап. Шошо ага пашам пытарымеке, имньылан канаш жапым пуэныт, сандене тиде кечым «Имньым туарыме кече» маныт.

Куку мура гын, игече чевер лиеш. Лупс шуко возын гын - оярлан. Кастене лупс ок воч гын, вес кечылан йўр йўреш. Кастене лупс мыняре шуко, эрласе игече тунаре шокшо лиеш.

14 июнь - Пӧчыж тўрвӧ. Эр кечым эскерыме кече. Тиде кечын эр ўжара йошкарге гын, уржа ума, пылан гын - икияш. Йўдвел-касвел мардеж пуа гын, игече пужла (йўр йўреш), эрвел мардеж пуа гын – тўрлӧ чер шарла. Тиде кечын пакчам печылаш ок йӧрӧ.

15 июнь – Ужар вўдылтышшудо (пўтыралтышшудо). Тиде кечын марлан лекдыме ўдыр-влаклан, пелашышт поро, а илышышт сай лийже манын, вўдылтышшудо гыч аршашым пидман. Тиде кече гыч шудым солаш да пареҥгым ураш тўҥалаш лиеш.

16 июнь – Мардежым эскерыме кече. Тиде кастене йўд лиймешке мардежым эскерыман. Кечывалвел мардеж пуа гын, икияш ума, йўдвел-касвел мардеж пуа гын – кеҥеж ночко лиеш, эрвел мардеж пуа гын – тўрлӧ чер шарла. Мардеж пайдам гына кондыжо манын, Мардеж Он ден Мардеж Ава деч серлагаш йодман, удылман.

Тиде кечын кўдырчӧ кўдырта гын, шудым ышташ игече уда лиеш. Йўр кечыгут йўреш гын, поҥго ума. Йўр деч ончыч айдемын малымыже

шуэш, пий мландыште почаҥеш, имне – пўрга (пышкыра), чыве ден пєрткайык-влак – пуракыште почаҥыт.

17 июнь – Мардеж Он ден Мардеж Авам жаплыме кече. Тиде кечын Мардеж Он ден Мардеж Ава деч пайдале йўрым йодман. Мландым ўяҥдыме кече – тиде кечын такыр пасуш терсым кышкыман.

18 июнь – Омышудо кече. Мардежым эскерыме кече. Тиде кечын ужмо омо шукталтеш. Мардежым эскерыме кече семынак, мардежым эскерыман. Тиде кечын эн кўчык – Пӧрткайык йўд-влак тўҥалыт. Нуно 26 июнь (Шемшыдаҥ кече) марте шуйнат. Кечывалвел мардеж пуа гын, икияш ума, йўдвел-касвел мардеж пуа гын – кеҥеж ночко лиеш, эрвел мардеж пуа гын – тўрлӧ чер шарла.

19 июнь – Сомылымо кече. Тиде кечын пасум сомылаш тўҥалман. Вўдўдыр пайрем. Ты жапыште вўд гыч вўдўдыр-влак лектыт да сер воктене куштат. Нунын дечын поснак марлан лекдыме ўдыр ден изи

йоча-влаклан шекланыман. Нуно эртыше еҥым пырля кушташ ўжыт да колымешкыже куштыктен кертыт. Вўдўдыр-влакым тыгак корнывожышто, пеледше олык ден аланлаште да шўгарла воктене ужаш лиеш. Но вўдўдыр-влакым олыкла ден аланлаште юлышо ўдырымаш да ўдыр-влак дене пулаштараш лиеш. Вет ты жапыште нуно лектыш сай лийже манын юлат – Вўд Ава ден Йомшеҥер деч шурным сайын кушташ йодыт. Икшыван ўдырамаш-влак памаш воктене кушшо пушеҥге парчашке икшывыштын тошто вургемыштым сакен кодат. Тидым ыштет гын, нуно таза-эсен лийыт манылдат.

Тичмаш тылзе годым шўкшудым кўрман огыл – пайдаже ок лий, уэшын писын кушкеш.

20 июнь – Юмо Серлагыш кече. Тиде кечын вўдыштӧ лўдде йўштылаш лиеш. Молан манаш гын, вўд воктене, сорлам кучен, Юмо Серлагыш шинча. Серлагыш – Мер Юмын (Кугыеҥын) вес лўмжє. Икманаш, тиде кечын Мер Юмо мемнам чыла осал дечат поснак тўткын серлага – арала. Осал вўдўдыр айдеме деке лишемеш гын, сорлаж дене виклан тудын ўпшым пўчкеш. А вўдўдырын уло вийже – ўпыштыжє. Лектышан кече. Игече ояр гын, уржа ума. Йўр йўреш гын, лектыш ударак лиеш.

21 июнь – Кўсӧ тўҥалтыш. Тиде кечын Кўсӧ Юмо лўмеш (пўртўс юмо) пайрем тўҥалеш. Ты жапыште шордо сынан Кўсӧ Юмым - пўртўс юмым (тудым кызыт Кугу Илыш Шочын манына) жаплыман, тудын дене пырля кавасе кугезына Кугыеҥым (Мер Юмым) да моло кугезына-влакым уштыман. Ожсо марий Кўсӧ пайремын кугезе-влакым уштымо дене кылдалтше ужашыжым кызытсе Семык вашталтен. Кўсӧ – кугезына-влакын мланде пашам ышташ тўҥалме деч ончычсо пайремыштак. Кўдырчӧ-Волгенче Юмо шочмо кече. Южо вере Кўдырчӧ Юмо ден Волгенче Юмым изак-шоляклан шотлат. Тиде кече гыч кўдырчан йўр-влак чўчкыдын йўрыт. Лупсым эскерыме кече. Шошын пытартыш кечыже.

Кўдырчӧ эрдене кўдырта гын, шудым шўкта. Кугун кўдырта гын, игече кужу жаплан пужла. Лупс сайын возеш гын, йытын ума, моло лектышат сай лиеш.

22 июнь – Кўсӧ. Тиде кече гыч астрономический кеҥеж тўҥалеш. Шудым солаш тўҥалме кече – тиде кече гыч шудым солаш тўҥалаш лиеш. Кишке кече. Кишке – йўштын да телын символжо. Арам огыл тиде кечым ожно «Кишке кече» маныныт – вет ты жап гычын кече

кўчыкемаш тўҥалеш. Чын лияш гын, кече 25 июнь гыч кўчыкемеш. Астрономий вонча Кишке кечылан лач тиде кече шотлалтшаш.

23 июнь – Пўртўс палым эскерыме кече. Тиде кечын игече кенета жаплан келшыдымын вашталтеш гын, кугу вашталтыш лиеш. Калык ой почеш, тиде кечын мландўмбалне тўрлӧ ӧрт ден шўлыш-влак коштыт. Тидлан ӧршаш уке – теле-шошо, шошо-кеҥеж, кеҥеж-шыже, шыже-теле кыдалне (солнцестояний ден равноденствий-влак) кок тўня коклаште омса почылтеш да мемнан деке кугезына-влакын чонышт унала

толыт. Мончаш пурымо але йўштылмӧ кече. Тиде кечын мончаш пурыман але вўдыштє йўштылман. Тиде йўдым поснак эмле да пайдале вожым, шудым але кладтым кычалман. Но, калык ой почеш, нуным чара могырын кычалше еҥ веле муын кертеш.

24 июнь – Пўрышӧ коштмо кече. Тиде кечын шудо ден лышташ-влакым кўраш ок лий. Вет, калык ой почеш, пасула ден олыклаште Пўрышӧ Юмо коштеш да еҥ-влаклан пўрымашым шалата. Кӧ пўртўсым локта – кугу эҥгекыш логалеш. Вес ой почеш, мланде мучко Пўрышє огыл, а Кўсӧ Юмо коштеш да кушкыл ден чонаным эскера. Поро еҥ-влаклан порым ышта, - осал еҥ-влакым – шекландара.

25 июнь - Кече савырнымаш – тудет кўчыкемаш тўҥалеш. Кол кучымо кече. Тиде кечын колым кучыман да кол гыч ыштыме кочкышым кочман. Вет кол, кишке семынак, вес тўнян, йўштын да телын (кече кўчыкеммын) символжо улеш. Тудым тиде кечын лач тидлан кєра кучыман да кочман. Пасум сомылаш тўҥалме жап.

Игече ояр гын, шудым ышташ игече сай лиеш, йўран гын – нєрта.

26 июнь – Шемшыдаҥым ўдымӧ кече. Шемшыдаҥым тиде кече деч арня ончыч але арня вара ўдаш тыршыман. Пормо-влак лекме кече - тиде кече гыч пормо-влак пеш шуко лийыт. Руш-влак тиде кечым тыгак «Мер кышалым кочмо кече» маныт. Шомакше акрет жапыштак

шочын. Вет 22 июнь деч вара ожно чыла калыкат Кўсӧ кумалтышым (Сўрем кумалтышым) эртарен, а тушто, тўрлє шўрашым поген, лач пучымышым але кышалым кочкыныт. Палемден кодаш кўлеш: руш кислый, кушать, каша, кисель да марий кочо, кочкаш, кышал мут-влак ик мут вож гычак лектыныт. Нуным икте-весе дечын кўсынлымӧ огыл. Вожым пуышо мут, очыни, чумыр кугезе йылме гычынак аралалт толын.

27 июнь – Писте пеледме кече. Тиде кече гыч писте пеледаш тўҥалеш. Шочын Ава ден Шочын Ачам жаплыме кече. Кажне айдемын Шочын аваж ден Шочын Ачаже улыт, нуным лач тиде кечын жаплыман да сак лияшлан вургемым юлыман.

Тиде кече йўран лиеш гын, эше шым арня йўр йўреш.

28 – Шўльӧ кушмо кече. Шурно Илян ден Вольык Иляным жаплыме кече. Ильян мутшо, очыни, Иле Он (Илыш Он) шомак гыч лектын. Ожно кажне чонанын посна Ильянже улмылан шотленыт. Илян – тиде илышым пуышо вий. Келгынрак шымлаш гын, тудлан икымше мужыр влакым шотлаш лиеш, але икымше мужырым ыштыше вийым. Шўшпык мурен чарныме кече (ик ой почеш, вес ой почеш тудо Петро кече – 12 июль марте мура).

Йўр йўреш гын, лектыш ударак лиеш.

29 июнь – Кайык-влак тыпланыме кече. Тиде кече гыч кайык-влак мурымыштым чарнат. Ик ой почеш, шўшпык гына Петро кече марте мура. Тиде кече гыч янлык-влакат шып кошташ тўҥалыт. Эм шудым погымо кече.

30 июнь – Шудо кушмо кече. Тиде кече кыч тўрлӧ кушкыл-влак поснак сайын кушкаш тўҥалыт. Вўдыштє ошлокон пеледеш.

Шурнысавыш июньышто чўчкыдын лиеш гын, лектыш ума. Кастене шонанпыл (сонарпыл) лектеш гын, игече сай лиеш. Ӱжара шемалге-йошкарге гын, мардеж лектеш да йўр йўреш.