12-18 июльлан калык календарь

Кече арня мучко Йыгыр тўшкашўдырыштӧ лиеш. Венера (Кавасе Лудо, Юмын Ава) кастене Рак да Лев тўшкашўдыр-влак коклаште коеш. Кастене коймыжлан кєра тыгак Кас Ӱжара шўдыр, Кас Чолпан, Кас Суксо лиеш. 13 июльышто Венера ден Марс (Сар шўдыр) ушнат. Тылзе кушкеш. Кўсӧ кумалтышым эртарыдыме-влаклан (астрономический календарьышке эше куснен шуктен огынал) кўсотышко тиде арнян але вес арнясе шуматкече марте лекман.

12 июль – Кўсӧ мучаш. Сўрем мучаш. Шўшпык мурен чарныме кече. Кугу Илыш Шочын Кугу Илыш Шочын Авам жаплыме кече. Шудым солымо кече. Руш-влак тиде кечын Велес юмыштым жапленыт. Марлаже тудо Кугу Илыш Шочын але Кўсӧ Юмо лиеш. Марий Элыште Кўсым Сўрем маныт.

«Сўрем» шомак, очыни, «шур» (тўкӧ) (фин. «сарви», эстон. «сарв», иран. «срва» шомак дене кылдалтын. Лач тышечын «шордо» мут лектын манын кертына (манси, хант «шор(е)п»; «сарп», «шарп», акрет инд. «шарабха»). Икманаш, «Кўсӧ» шомакат, «Сўрем» шомакат шордо сынан пўртўс юмо дене кылдалтыныт. Тиде юмын вийывал жапше 22 июнь гыч 12 июль марте шуйнен да кеҥежын эн шокшо да ямле жапше дене кылдалтын. Но Кўсє кумалтышым кунам эртарашлан марий-влак (поснак – Мишкан кундемыште) тылзымат эскереныт – у тылзе шочмым вученыт, тидлан кӧра Кўсӧ кумалтыш ден Кўсӧ жап (22 июнь – 12 июль) кажне ийын тєр огыт тол. Кече тиде эрденат чўчкен нєлтеш. Палемден кодыман: илен толын, Кўсє Юмо (Кугу Илыш Шочын) Мер Юмо (Кугыеҥ) дене иктыш ушнен. Мер Юмо имнешке улеш, имньыже (ончычрак шордо лийын) лач Кўсӧ Юмо улеш манынат кертына.

Тиде кечын кум памаш гыч вўдым йўман да мушкылтман. Икманаш, Йомшеҥерымат (Кўсӧ Юмо – Кугу Илыш Шочынын посна, вўдысӧ сынже) жаплыман. Тиде кечын тыгак Шурно Серлагышым жаплыман. Игече ояр гын, идалык сай лиеш. Йўр йўреш гын, шурно ума.

13 июль – Шошым ужатыме кече. Ожно шошо лач тиде кече марте шуйна манын ойленыт. Вет шошо – тиде чыла йырваш пеледме да кайык-влак мурымо жап. Шўшпык мурен чарныме кече деч вара моло кайык-влакат мурымыштым чарнат. Пеледыш пеледме жапат шегелан кодеш – тўрлӧ емыж кушмо жап шуэш.

Куку мура гын, кеҥеж ояр да чевер лиеш.

14 июль – Шудым солымо кече. Юмын Авам жаплыме кече.

15 июль – Юмо Серлагыш ден Юмын Авам жаплыме кече.

16 июль - Маке кече. Тиде кечын чўчкыдын кўдырчан йўр йўреш. Шоктешўдыр (Лудо пыжаш) кече. Каваште Шоктешўдыр яндарын коеш гын, сонарлаш (кожлам кошташ) лўдде каяш лиеш. Ожно тиде тўшкашўдыр койын огыл гын, кожлаш коштын огытыл. Шоктешўдыр Илыш Шочын Ава (Ӱжара шўдыр) дене чак кылдалтын. Вет тудет кава гыч мландышке лудо сыным налын волен, арам огыл Шоктешўдырын ожсо лўмжӧ – Лудо пыжаш. Тугеже тиде кечын Ӱжара шўдыр дене кылдалтше Илыш Шочын Ава ден Юмынўдырым жаплыман.

17 июль – Кокияшым тўредаш ямдылалтме кече.

Тиде кече могай, Полан кечат (11 август) тугаяк лиеш. Пушеҥгыште нарынче лышташ-влак койыт гын, шыже ден теле вашке толыт.

18 июль – Тылзе пайрем. Тиде кечын Тылзе Он ден тылзе Авам жаплыман. Йўдым тылзым ончаш лекман. Но тидым марлан лекдыме ўдыр-влаклан ышташ ок лий – Тылзе Он шкеж деке налын кертеш.

Тылзе чўчкен волгалтеш гын, лектыш сай лиеш. Тылзе оярын волгалтеш гын, игече шокшо да кукшо лиеш.

Вячеслав Камилянов.