Ончыкылыкна икоян лиймаште да самырык тукымышто

Погынымашым Марий Элысе марий юмынйўла централизованный организаций вуйлатыше А. Бирюков вўден. Форумыш марий карт ден община вуйлатыше-влак Пошкыр кундемысе, Марий Элысе да моло регионласе ола ден ялла гыч толыныт.
Марий онаеҥ, религиозный группа да община вуйлатыше-влак вашлиймашым эртарымаш поро йўлашке савырнен. Нуным тыгай мероприятийлашке ўжде ок лий. Вет ожнат, кызытат онаеҥ-влак калыкын илышыштыже моткоч кугу рольым модыныт. Арам огыл ожно марий карт-влак ойленыт: «Ме улына – марий калык ила, ме йомына – марий калык пыта». Тыге ойлаш амалышт лийын. Вет ожно карт-влак тўрлӧ йўлам шуктышо гына лийын огытыл, нуно марий калыкын историйжым, йылмыжым, тўрлӧ йўлажым араленыт да мўндыр кугезына-влак дене юзо кылым пеҥгыдемден шогеныт. Ожно кажне тукымын онаеҥже лийын. Ял икмыняр тукым гыч шоген гын, онаеҥат икмыняре лийын. Кызыт кумалтышым эртарен – ожсо йўлам радам дене шуктен моштышо-влак шагалын кодыныт. Туге гынат чотышт арташ тўҥалын. Тидын шотышто Мишкан район гына ала-кузе шеҥгелан кодын. А вет ожнырак карт кугыза-влак эн шуко мемнан кундемыште лийыныт, кумалтыш-влакат утларакшым районыштына эртеныт.
Вашлиймаш ден секционный занятий-влак онаеҥ-влаклан моткоч кўлешан улыт. Вет марий-влак тўрлє кундемлаште илат, южо ялже йӧршын йот калык коклаште верланен. Тыгай ялыште илыше онаеҥ кӧ дене шинчымашыж дене пӧлалтеш? Иктаж йўлам ок пале гын, кє дечын тунемеш? Колымшо курымышто марий йўла пеш шуко йомдарен – совет жапыште кумалтыш-влакым эртараш чареныт. Туге гынат нуно пеле шолып эртаралт шогеныт. Еҥ-влак Кугу Юмылан вуйым саваш пасу корныла дене шолып коштыныт. Юмылан тау, южо вере вуйлатыше-влак тыгай кумалтыш-влак эртарымым ужыныт гынат, уждымыла койыныт. Карт кугыза-влакым калык ончылно вурсеныт гынат, нунын деке шолып шкат коштыныт да вурсымылан вуеш налаш огыл йодыныт. Тыгай яллаште йўла сайын аралалт кодын да кумалтыш-влак идалык еда эртаралтыныт, кушто могай кумалтыш верланымым сайын шарнат. Но южо ялыште кумалтыш пел курым але утларак эртаралтын огыл. Тыгай ялыште калык пеш шагалрак шарна. Коклан ик вере ик йўлам шарнат гын, вес вере – вес йўлам. Секционный занятий-влак тыгак онаеҥ-влакым ик ойыш шуаш полшат. Вет тўрлӧ кундемыште илыше марий-влакын йўлашт коклан палын ойрытемалтеш. А ик ойыш шуде ок лий. Вес могырчын верысе йўламат шоныде пудыртыман огыл. Коклан нуно шымлызе-влаклан моткоч шерге улыт – йўлам сайынрак умылаш полшат. А йўланам шымлыше-влак артен веле шогат. Пытартыш жапыште тудын нерген кугу ученый-влак веле огыл, тыглай еҥ-влакат шукырак пален налнешт. Моло калык коклаштат, моло эллаштат тыгай шымлызе-влак улыт.
Марий онаеҥ-влакын секционный заседанийышт мутланымаш семын эртен. Погынымаште марий калыкын, марий йылмын, йўлан ончыкылыкшо нерген ойлымо, нуным кузе арален кодаш лийме шотышто каҥашыме. Кумалтыш да пайрем-влак радам нергенат мутым лукмо. Изи ўчашымашат лийын. Но тидыже тыгак лийшаш – ваш каҥашыде, мутланыде, чын улмым пеҥгыдемдаш тыршыде ик ойыш шуаш да чыным рашемдаш ок лий. Но тыштат ий ойыш шумо – йўлам келгынрак шымлаш, кумалтыш-влак нерген возен кодымо, иктаж вере аралалт кодшо материал-влакым нєлталаш, шоҥгыеҥ-влакым йодышташ кутырен келшыме. Чыла уэш шымлен лекмеке, ваш умылыдымаш йомшаш. Шымлымаш пашашке самырык-влакым ушаш темлыме. Вет кызытсе жапыште самырык-влаклан шымлымаш пашалан тўрлє грант-влак ойыралтыт. А иктаж научный пашам марий йўлам шымлымаш дене кылдаш гын, чылалан сай веле лиеш.
Погынымаште юмынйўла община ден группа-влаклан посна сайтым да социальный сетьлаште группа-влакым почаш темлыме. Тиде пашат самырык-влакым марий йўлам шымлаш кумылаҥдаш виктаралтын. Вет нуно кужу жап Интернетыште шинчат, социальный сетьла гоч кылым кучат.
Онаеҥ-влаклан самырык-влак коклаште шкаланышт тунемшым кычалаш темлыме. Вет нуно шкеныштын шинчымашыштым кєлан-гынат пуэн кодышаш улыт. А самырык-влак юмынйўла пашашке огыт ушно да марий йўлам кучаш кумылышт ок лий гын, ончыкылыкнат ок лий.
Мучашлан тыгай вашлиймаш-влакым чўчкыдынрак эртараш палемдыме. Икте-весым ужын от мутлане гын, ик ойыш нигунам от шу. Шинчын мутланет да каҥашет гын, ваш кылат пеҥгыдемеш, ваш умылымашат шочеш, ик ойышкат шуылтеш. А вет кеч-могай калкынат вийже – икоян улмаште.
Секционный занятий деч вара онаеҥ-влак шукерте огыл почмо «Марий чодыра» историй да тўвыра паркышке каеныт да тушто лўмлӧ уна-влак дене пырля Марий Эл гыч кондымо тумо-влакым шынденыт. Нине тумо-влак олык марий ден эрвел марий-влак кокласе кылым пеҥгыдемдаш манын лўмлалтын кондалтыныт. Тек тўрлӧ кундемлаште марий-влак коклаште кыл тумо гай пеҥгыде лиеш.
Пушеҥге-влакым шындымашке РБ правительство премьер-министрын заместительже А. Бадранов, БР-се культура министрын икымше заместительже Н. Лапшина, Марий Эл правительство председательын икымше заместительже М. Васютин, Мер Каҥаш председатель, марий оньыжа Э. Александров, Мишкан район МР администраций вуйлатыше П. Трапезников, «Эрвел Марий» региональный марий национально-культурный автономийын председательже В. Ялаев да моло ушненыт.
Вячеслав КАМИЛЯНОВ.