«Марий кумалтышын вийже улак – ўшанаш чот кўлеш»

Геннадий Павлович Марий Элысе онаен-влак дене сай кылым ыштен. Самырык онаен-влакым Чумбылат кумалтышыш, шыжым тўня кумалтышыш эре конда. Тудын ўжмыж почеш Марий Элысе онаен-шамычат Пошкырт кундемыште эртыше кумалтышлашке миен коштыт. Калыкыште пагалымашым сулышо айдеме нерген кє эн сайын каласкален кертеш? Мутат уке, пел курым лишке эре пелен илыше пелашыже, тўн энертышыже Юля Валетовна. – Юля Валетовна, Геннадий Павлович Янаул районысо Комбыялыште шочын-кушкын. Тудын ешыж дене ала палдареда ыле? – Пелашем – ешыште нылымше йоча. Чылаже аваже латкум икшывым ыштен, нунын кокла гыч луынжо илыше кодыныт. Ачаже техникумым тунем пытарен, садлан верысе колхозышто тўрлє пагытыште агрономат, экономистат, бухгалтерат лийын. Аваже сурт сомылка дене шогылтын, йоча-влакым куштен, кунамже тўшка пашашке ушнен. Шочмо аважын ўмыржє 50 ияш улмыж годым кўрылтын, ачаже кокымшо гана ешанын. – Пелашда дене кушто палыме лийында? – Мый шкеже тиде районак, Рабак ял гыч, улам. Пелашемын армий гыч толмекыже, 1975 ийыште палыме лийынна, келшаш тўналынна. Воркута олаште тудын Тоня акаже ила. Тудо мемнам шкеж деке илаш да пашам ышташ ўжын. «Толза, но ида возалт. Шкетлан илаш верым писынрак муаш лиеш», – манын. Ме тыгак ыштенна. Тушко мийымеке, Геннадий тўшкагудышто илаш тўналын, а мый ик илалше ўдырамаш дене пачерым айленам. Коктынат стройкышто тыршенна, пелашем – каменщиклан, сварщик-монтажниклан, а мый – штукатур-малярлан. Кум ўдырнат Воркута олаште шочыныт. Лу ий гыч мыланна пачерым пуэныт. Варажым Геннадий «Октябрьский» шахтыш кусныш, а мый, тушеч кайымеш, шке пашамак ыштенам. – Шахтыште чўчкыдын огыл гынат, туткар лийме нерген увер шокта. Геннадий Павлович тыгайыш логалын огыл? – Тудо мланде йымаке производство дене кылдалтше кўлешлык годым веле пурен коштын, монтажник-сварщиклан ыштен. Шукыж годым кўртньє арвер-влак кўлыныт, нуным пўчкеден, ўлыкє волтеден. – Могай ийыште мєнгє велыш пєртылында? – Геннадий Павловичын ачаже шочмо суртыштыжо шкет кодын: кокымшо ватыже ош тўня дене чеверласен. Моло икшывыже тыгак єрдыжкє каен пытеныт. Сурт озанлыкыштыже вольык шуко, пакча кугу лийын, садлан мыланна пєртылаш логале. Эн ондакше мый икшыве-влак дене тольым, 1999 ий декабрьыште пелашемат мемнан деке кусныш. Толмекыже, сулен налме канышыш лекмеш, верысе колхозышто тыршыш. Самырык-влак ялла гыч каяш тўнальыч, садлан паша шуко логалын. Бригадирланат тыршыш, зернотокышкат кошто, эсогыл ўшкыжым ончашат логале. – Кумалтыш пашаш Геннадий Павлович кузе ушнен? – 2001 ийыште тудо мыланем каласыш: «Ме тений кўсотыш лектына. Тагам ямдылена, кумалтышым эртарена». «Кузе кумалтышыжым эртарыман, палет мо? Пелештыме мутшым шинчет?» – йодым. Тудо вашештыш: «Палем, изи годым кўсотыш коштынам, ужынам». А мыланем лўдыкшє, «мый толынам» гына манын, отыш миен от шогал вет. Садлан пелашемлан темлышым: «Айда эн ондак суртышто кумалаш тўналына. Изи годым шочмо Рабак ялыште «кочай» (онаен семын умылыман) ик сурт гыч весыш коштын. Кє пурта, тудо ешлан суртышто кумал кода ыле. Эргыже кызыт ила, мыланна кузежым-можым умылтара». Тыгак ыштышна. Варажым 2002 ийыште юмылан пуымо верыш (эрвелмарий-влак кўсотым тыге лўмдат) лекна. «Чолман» газет редакций дене пашам чак ышташ тўнална. Мо тугай кумалтыш, пелештыме мут-влак могай улыт, газет гоч калык деке умылтараш йодмаш дене лектынна. Вашмутым серен колтышо-влак шукын лийыныт. Игорь Иванович Губаев мыланна калыкыште пагалыме Шамрат кочай – Шамрат Шамыкаевич Шамыкаев – дене палыме лияш темлыш. Ме тудын дене Одо кундемысе пайремыште вашлийынна. Вара тудын дене чак кылым ыштышна. – Онаен-влак ончыкыжым мо лийшашым але ыштышаш пашам омо гочат ужыт, маныт. Геннадий Павлович тыланда ты шотышто иктаж-мом ойла мо? – Шукыж годым тыгай омым мый ужам, вара тудлан каласкалем. Икана Мишкан район Пєкленде ялыш кайышаш улына ыле. Омешем мотор гына отро (остров) кончен, кок могырышто корем лийын. Пурла могыр коремыштыже вўд лекнеже, а мый тушко ончен шогышыла шонем: «А вет тыште памаш уло, тудым почаш кўлешыс». Эрдене Мишкан районыш кудална. Иктат ок ўшане, но ме омышто кончымо гаяк мотор отрош миен пурышна. Ужам, тушто памашшинча лекташ тєча, но шудо тидлан чаракым ышта. «Тендан тыште памаш-влак лийыныт?» – йодым пелен лийше-влак деч. «Тыште ожно кум памаш лийын», – вашештышт. Мый нунылан омышто мом ужмем нерген каласкалышым да памашшинчам почаш темлышым. Варажым вес ийын тушко мийышна – памашым почыныт. Таче тудо верысе калыкым куандара, айват йоген шинча. Мўндыркє тарваныме годым корнат конча, вет мый эре гаяк пелашем дене пырля коштам. – Кумалме пашам шуктышо ен тидым чон йодмо почеш шукта. Очыни, таум ыштен толшыжат шуко улыт? – Ик ялысе ешыште кок йочашт лийын. Но нуно Юмо деч кумшым пешак йодыныт. Нунын деке ныл гана мийышна. Кум гана тага дене, варажым шке черетыштым петыраш комбо дене лектыч. Ик жап гыч вучымо азашт шочо. Теве воктенак Тошто Оръя ял уло. Туштат ик еш, эртыше ийыште кумалтышыш лектын, йочам пеш йодо. Шешкышт азам ыштыш. Марий кумалтышын вийже улак – ўшанаш чот кўлеш – Таче кє верч куанеда, да мо верч чонда коржеш? – Мемнан кум ўдырна, вич ўдыр, ик эрге уныкана улыт. Ынде ме кугезе коча-кова улына. Нунын кушмыштым ончен куанена. Марий юмыйўлан виянмыж верч чот азапланена. Кумалтышыш калыкна шукырак ушныжо, онаен-влакат суапле сомылым пырля ушнен нангайышт манын шонена. Марий калыкын вийже – йўлаште.

Галина ЛАСТОЧКИНА мутланен.