Башкирий мучко путешествий

Путешествийын маршрутшо республикысе Туймазе, Давле­кан, Гафури, Ишимбай, Мелеуз да Кугарче районла гоч эртен да 16 гыч 20 июнь марте шуй­нен. Путешествийлан оксам йо­ча-влаклан канышым органи­зоватлаш ямдылыме фонд гыч район администраций ойырен. Пале надырым тыгак «Путник» рўдер ден ача-ава-влак пыште­ныт.

16 июньышто тунемше-влак туныктышо-влак Е. Биктышева, А. Шамшитова, С. Ибагишев вуйлатыме дене Кандрыкуль ер деке каеныт. Тиде ер Башкор­тостан Республикыште кугытшо дене кокымшо улеш. Кумдык- шо 15,6 кв.м. Кокла курым­лаште тушто пеш шуко умдыр илен, сандене тиде ерым тыгак «Умдыр ер» маныт. Ер Пўртўс памятниклан шотлалтеш, сан­дене сер воктеке тугок мияш ок лий. Йоча-влак тиде ерыште шерышт теммешке йўштылын да канен шинчен кертыныт.

Эрлашыжым турист-влак Пошкырт теҥызыш – Башки­рийысе эн кугу ер деке ми­еныт – тиде Аслыкуль. Тудат пўртўс памятник семын аралал­теш. Ерын лўмжӧ оҥай. Веры­се пошкырт-влак тудым тыгак Асылыкул але Асулыкул маныт. Тидлан кӧра моло йылмышке лўмжым тўрлын кусарат: Кочо ер, Шелтем ер, Волгыдо ер. Ер вўд чынжымак шинчалан­рак, вет тушко тўрлє минерал­лан поян памаш-влак йоген пурат. Ер деч тораште огыл Шарлама вўдшуҥгалтыш уло. Турист-влак ондак лач туш­ко миеныт. Тиде вўдшуҥгал­тыш йоча-влакым чылт ӧрыктарен. Тора гыч ончалмаште тудо изин гына коеш, но вок­текыже лишемат гын, вий-ку­атше дене шижтара. Ер самы­рык турист-влакым йўштынрак вашлийын. Воктекыже лишем­ме годым кавам шем пыл-влак авалтеныт да кўдырчан йўр тўҥалын. Волгенче-влак пел кава кугыт лийыныт. Ситы­дымыжлан ик жап гыч шолем йогаш тўҥалын. Мом шылташ? Чонлан шуй чўчын. Ме йўр чарнымым вучен автобусышто кок шагат шинченна. Тылеч вара гына лагерь дене шогалын да кочкаш шолтен кертынна. Юмылан тау, йўд лайык эртен, а эрдене Аслыкуль ерым чевер эр кече сӧрастарен. Канде вў­дыштӧ мотор ош йўксє-влак ийын коштыныт, сер ўмбалне колшыре-влак модыныт... Ик­манаш, юзо сандалыкыш ло­галмыла чучын. Тидлан кӧра йоча-влак уэшын тушко мияш да шер теммешкышт йўштылаш кумылаҥыныт. Но мыланна ум­бакыже – Нугуш водохрани­лище деке каяш кўлын. Тиде водохранилище «Башкирий» национальный паркыште вер­ланен. Лўмжӧ Нугуш эҥер гыч. Пошкырт йылме гыч кусараш гын, тудо «эре вўдым» ончыкта.

Ме Сергеевка ял воктене «Ты­мык сер» каныш базыште чар­нышна. Тиде кечын игече мар­дежан да пыланрак ыле. Канде вўд мемнам виян толкын-влак дене вашлийын. Ме эҥерым курыкышко кўзен ончална, ту­шечын йырым-ваш чыла мотор деч моторын койын.

Эрлашыжым ме чыланат Юмагуз водохранилищыш кай­ышна. Тудо Башкирийын ик эн сылне вер-шєрыштыжє верла­нен. Водохранилище дене кузе эн сайын палыме лияш лиеш? Конешне, пуш але карап дене ийын коштын. Тидлан кӧра йо­ча-влаклан катер дене кошт­машым организоватлыме. Ме ик шагат жапыште Клеменьтий эҥерысе вўдшуҥгалтыш мар­те миен толынна. Катер дене коштмо годым Юмагуз водо­хранилище ден йырысе пўртўс эшеат моторрак койыныт. Тиде моторлык кажне еҥын ку­мылжым савырен.

Торатау шихан - шкет курык - Ишимбай районышто шога. Ожно тиде верыште кугу теҥыз лийын, а курык олмышто – риф. Курыкын ийготшо – 250 миллион наре ий. Самырык ту­рист-влак лач тиде курыкышко кўзеныт. Курык шнуй да юзо улеш, тушко кўзет гын, нойы­маш ден лўдмаш йомыт, а эше чон йодмаш шукталтеш маныт. Тиде курык гыч чўчкыдын па­рапланерист-влак чоҥештен волат. Ме нине еҥ-влак дене вашлийна да курык гыч волы­мыштым кужу жап ончен шо­гышна. Шихан деч тораште огыл Тугар-Салган ер уло. Тиде ер серыште каныш база верла­нен. Ме лач тушто чарнышна.

Торатау деч вара чыланат Красноусольск воктенсе Ку­рорт селашке кайышна. Крас­ноусольск воктене пеш шуко памаш шолын лектеш, нуно тўрлє минераллан поян улыт. Туштак эмле лавыра уло. Крас­ноусольск селасе санаторийыш пўтынь Россий гыч канаш да эмлалташ мият, ме Узбекистан гыч толшо-влакымат вашлийна.

Красноусольск воктене ты­гак республикыштына кумдан палыме «Чапле страус» КФХ верланен, тушто тўрлӧ оҥай кайык ден янлык-влакым аш­нат. Ме, конешне, тиде фер­мым ӧрдыжеш коден кертын огынал. Озанлыкыште африкан шем страус, австралий Эму, тумна-фазан, павлин, кўрка, тўрлӧ чыве, каза, енот-поло­скун, ишак-влак, Фокс лўман сар рывыж, Соня лўман нерге, Актау лўман ош тўэ, эше лама, як, косуль, йўдвел да ола-ву­ла пўчӧ-влак илат. Страус-влак моткоч кугу улыт. Нуно пеш писын куржталыт. Кид гычын кочкышым виеш солалтен на­лаш тыршат. А шўйыштым кузе кадыртат? Нуным ончаш мот­коч оҥай. Моло янлык-вла­кат кумылнам савыреныт. Кид гычын чыланат кочкыт. А тўэ ден ишакым ниялташат лиеш...

Мемнан путешествийна теве тыгайрак лийын. Респу­бликыштынат тынаре шуко ямле да оҥай вер уло улмаш! Путе­шествий мучаште ўдыр-рвезе-влак тыге каласеныт: «Мылан­на чылажат келшен: палыдыме верлашке экскурсий-влак, яндар юж, пўртўс, палаткыште малы­маш, тулышто шолтымо кочкыш. Кажне кечын палаткым погаш да уэш шогалташ веле нелырак лийын».

А. ШАМШИТОВА, «Путник» рўдерын методистше.