Сарын икшывыже-влак йºсым шуко ужыныт, чылажымат шарнен илат

Сарыште кучедалше, тылыште тыршыше да сарын икшывыже-влак ий гыч ийыш шагалемыт. Мемнан Тынбай сельский поселенийыш пурышо яллаште тачысе кечылан илыше сарын ик ветеранжат кодын огыл. А сар жапыште шочшо икшыве-влак 12 улыт (5 пºрьен да 7 удырамаш). Сенымашым лишемдаш, ял озанлыкым нºлталаш полшышо авана, акана, кокана, ачана, павайна, чючюна-влак дене кугешнен, шарнен да пагален илена. Ик кугарня кечын корнемым «Первомайский» колхозын ончычсо уста трактористше, сарын неле жапше гоч илен лекше Айбашев Байраш Айбашевичмыт суртыш виктарышым. Байраш чючюн вес тюняш кайымыжлан 25 декабрьыште вич ий темеш, а ила ыле гын, тиде кечынак 88 ияш лиеш ыле. Мыйым Савида Салиевна пеш сайын вашлие. Поро кумылан, ойласаш йºратыше ¢дырамаш сар жапысе шкенжын да Байраш пелашыжын илышыжым шинчавюд деч посна каласкален ыш керт. - Мый 1940 ий 1 июньышто Дºртылº районысо Ярмия ялеш шочынам. Ачамым, Шамиев Салий, ом шарне. Сарын т¢‰алтыш кечылаштыжак тушман ваштареш кучедалаш каен да пºртылын огыл. Авана, Хайбуллина Сакива, умыржº мучко вучен илен. Сайфутдин изам ден когыньнам шкетынак йол умбак шогалтен. Аваланна шуко йуштº-шокшым чыташыже пернен. Сарланат полшаш, шке суртымат кучаш, колхоз пашашкат кошташ кюлын. Удырамаш пашажымат, пºрьен пашажымат шкеак шуктен. Сар деч варасе илышат куштылго лийын огыл. Чияш начар, кочкаш уке, аванан пуым вачешыже нумалмыжым шарнем. Воктенсе руш ялыш паренге лукташ коштын, паренгым конден, шкенан шочын огыл. Шюрº лемым шолтен, тушко паренгым, йошкар реве лышташым пючкеден опта, изишак ложашым шавалта – шужышо мюшкырлан тидат пеш тамле лийын. Кугемме семын, меат изам дене аваланна полшаш тыршенна. Авамым пеш чаманем: 6 ияш ава деч посна, 12 ияш ача деч посна кодын. Кум акак-шужарак ен дене илен коштыныт. Марлан лектын, сайын гына илаш тюналмеке, шучко сарже тюналын… Авамлан ойго почеш ойгым ужашыже пернен. Но туге гынат, тудо виян ¢дырамаш лийын, 90 ийыш 3 тылзе гына ыш шу. Черланымекыже конденна, 12 ий шке воктенем онченам. Мариемын ик неле мутшат лийын огыл. Шкенжын аважымат тудо пеш пагален, но умыржº гына кючык лие. Тазалыкше начареме, больницыште кидешемак колыш. Ава лийшем дене кум ий веле пырля илен шуктышна. 7 ияш шочмо ялысе школышко тунемаш каенам. 4 класс деч вара 7 уштыш тораште верланыше Маядык школышто 5-ше классым тунемынам. 6 классым тунем пытарен шым керт: корныжат мюндыр, чияшат уке. Тыге 13 ияш удыр пашаш кичкалтынам. Авам дене пырля шогалын, сорла дене пурсам т¢редме, амбарыште шурным пуалтыме, «Сложный» воктеке кюлтам шюдырымº. Ныл ий Свердловский областьыш торфым лукмашке коштынам. Пашаже пеш неле лийын гынат, оксам т¢леныт, вургем налаш йºн лийын. 24 ияш улмем годым, темлен, Елтекыш марлан пуэныт. Арина ¢дырем шочын, но илыш рат укелан, ойырлен толаш перныш. Пиалем Тынбайыште лийын улмаш. Ешым чумырен, суртым чонен, колхоз пашам ыштен, Байраш дене келшен да икте-весым пагален 53 ий илышна. Пºсырлан (грыжа) операцийым ыштымеке, начареме, 12 ий тудланат энертыш лийым, ончышым, - шинчавюдшым юштылын, мутшым шуйыш Савида акай. «Куан ден ойго пырля коштеш», - маныт калыкыште. Тиде тыгак. Йоча да рвезе жапше пеш онай лийын гын, а еш илышыже, икшывышт-влак нерген каласкалымыж годым шинчаштыже куан тул волгалте. Байраш пелашыжынат сар годсо йºсº илышыже, тыршен пашам ыштымыже нергенат чон й¢лен каласкалыш. Савида акай – пеш поро, эпле да пушкыдо кумылан удырамаш. Ийготшо уло гынат, пюсº уш-акыл дене ойыртемалтеш, чыла шарна. Теве мом Байраш чючю нерген пален нальым. Байраш Айбашевич 1936 ий 25 декабрьыште Тынбай ялеш шочын. Ачажын сарыш кайымыж годым 5 ийым эртыше рвезе лийын. Тудынат ачаже сареш вуйжым пыштен, аважлан кок икшывым, Пайгаз изаж ден когыньыштым, шкетынак йолумбак шогалташ пернен. Илыш неле – йºсº лийын гынат, вуйым сакен огытул, кузе-гынат илашак тыршеныт. Пайгаз изаже военный корным ойырен налын, Саратов олаште 25 ий служитлен. Байраш чючюн трудовой книгажым ончалаш гын, чумыр стажше 44 ий. Техникым, мланде пашам йºратыше 16 ияш рвезе плугарлан (трактористын полышкалышыже) пашам ышташ тюналын, тыршымыжым ужын, вашке тудлан тракторым ¢шаненыт. Тыге пенсийыш лекмешкыже трактор йолташыж деч ойырлен огыл. Колхозын, районын ик эн уста трактористше лийын. Шуко гана районышто куралше-влак коклаште чемпион л¢мым сулен налын. Эн кугу сенымашыжлан республикыште куралше-влак коклаште икымше верым налмыже шотлалтеш. Тюн призше гусеничный трактор лийын. Тыге Байраш Айбашевич «Первомайский» колхозыш у тракторым конден да пенсийыш лекмешкыже тиде трактор денак пашам ыштен. Шочмо элна пашажым к¢кшын аклен, 1986 ий 14 июнышто «Пашан ветеранже» медаль дене палемдалтын, пºлек да ятыр грамотым, санаторийлашке путевкым кучыктеныт. Республикысе делегаций дене вес эллашкат миен коштын: Германийым, Польшым, Болгарийым ужын, Брест крепостьыштат лийын. Эста удыржат ачаж нерген порын шарналтен, телефон гоч кугешнен каласкалыш. Байраш Айбашевичын эше икмыняр ойыртемалтше койышыжым пален нальым. - Ачана 7 классым веле тунемын, но пеш ушан ыле. Художественный книгам, тюрлº журналым, мыйын историй да моло учебник-влакымат эре лудын. Военный книга-влак утларак келшеныт. Ачамлан книгам библиотека гыч мый кондеденам. Шарнем, «Война и мир» роман почеш сочиненийым возаш пуэныт. Мый паленат омыл, ачам мый дечем ончыч тиде романым лудын улмаш, кажне геройжым ушышто кучен, содержанийжым пеш сайын палымыж дене ºрыктарен. Ачамын тракторым чот йºратымыж нерген шижынам, к¢ртньº коптыка гай гына огыл, а чонан семын ужын, 2-3 шагат йудым гаражыш миен, тракторжым ончал савырнен толмышт-влакат лийыныт. Мланде пашалан чот ш¢ман улмыжо пенсийыш лекмекыже чотак шижылтын. Пасушко лектын, ончал савырныде чонжо тюсен огыл. Жап шуын, молан куралаш огыт лек вара манын ойлен. Колхоз шаланымеке, мланде пашам ыштымым чарнымылан чотак ойгырен. Ваш келшен илыше ешыште икшыве-влакат ава-ачам пагален илаш тунемыныт. Ойласен шинчыме жапыштына пºрт воктеке ош машина толын чарныш. Савида акай эргыж ден шешкыжым вигак палыш. Виталий эргыже Лена пелашыж дене Челябинский область Аша олаште 1989 ий гыч ешым чумырен илат, аваштым огыт мондо, кертме семын толашак тыршат. Виталий Якутийыш пашаш коштеш, пелашыже аптекыште тырша, ¢дырым кугемденыт, уныкашт уло. Руш калык гыч улшо шешке ¢стелым поген, кºстенеч дене чайым й¢ашат ¢жº. Марла умылымыжо да икмыняр мутым ойлен моштымыж денат ºрыктарыш. Савида акайын Арина удыржº Кугу Соказа ялышке марлан лектын. Юрий пелашыж дене 2 икшывым ончен кугемденыт. Крановщицылан тунемын, пенсийыш лекмешкыже П¢рº олаште чонымо пашаште тыршен. Эльза удыржº Йылыш ялыште еш пыжашым чумырен, Валерий пелашыж дене 5 икшывым ончен-куштеныт. Благовещенский педучилищым, Бирский пединститутын начальный факультетшым тунем лектын, сулен налме канышыш лекмешкыже тюналтыш класслаште туныктен. Кызыт республикысе дистанционно туныктымаш рюдер гоч кокымшо ий ик тунемшылан шинчымашым пуа. Эста удырышт Пюрº оласе пединститутышто йот йылме факультетым тунем пытарымеке, ик ий Германийыште стажировкым эртен. ЮТэйр авиакомпанийын филиалыштыже 3 ий стюардессан сомылжым шуктен. 2013 ий гыч Тюмень олаште илат, Уфа рвезе Алексей дене ешым чумыреныт, Артем эргышт 4 классыште тунемеш. Кызыт Эста Яндекс офисын Айти компанийыштыже интернет йºн дене программистын полышкалышыжлан тырша. Эста пеш ушан удыр, тудым туныкташ мыланемат пиал логалын. Кызыт Савида акайым 4 икшывыже, 3 веныже, шешкыже, 9 уныкаже да 7 кугезе уныкаже куандарен, пагален да йºратен илат. Ныл йолан йолташыже-влакат ушанле улыт, шижылтеш, нуным шкежат пеш йºрата. Мухтар пийже да ныл пырысше озаштым пеш умылат. Ончыч шуко вольыкым ашненыт, кызытат чывым ончаш ок ºркане. Савида акай фермыштат, стройкыштат, школышто техничкыланат пашам ыштен. 1990 ийыште «Пашан ветеранже» медаль дене палемдалтын, 2021 ийыште «Дети войны» удостоверенийым кучыктеныт. Савида Салиевна ден Байраш Айбашевич, шуко неле-йºсым ужын кушкыныт гынат, чон поянлыкыштым, порылыкыштым йомдарен огытыл. Илышеш шуаралтын, пашам тыршен ыштен, икшывым куштен, шочмо элнам т¢затымаште кугу пашам шуктеныт. Нунын илыш-корнышт элнан историйыштыже келге кышам коден.

Н. МИНАЕВА. Тынбай ял.