Пагалымаш да йоратымаш кече

Илыш корно дене Анатолий Павлович ден Валентина Ахметзяновна уже ятыр ий пырля ошкылыт. Тиде мужыр унам эре кумылын вашлиеш. Нуно шкеныштым шочмо ялыштлан, йºратыме пашаштлан пºлекленыт. Нунын сурт-оралтышкышт пурымеке, могай-гына пеледышым от уж. А озавате нунын воктене чылт лывыла коеш. Пєртыштє гын тудо пашаче мўкшла шогылтеш. Пиалан мужыр изирак эргыштын ешыж дене пырля ила. Нунын чылаже вич икшывышт уло - Валерий, Александр, Андрей эрге-влак да Наталия ден Надежда ўдыр-влак. Икшыве-влак ала-кушко торашке каен огытыл, Ирсайыште, да Мишканыште илат. Нуно ача-ава деке чючкыдын унала мият. Кунам полыш кюлеш, эре полшен шогат. Южгунам аваштын тамле чайжым подылаш пурен лектыт, а икшывым жаплан коден каяш кўлеш гын, кушан кодаш шонышаш уке – коча ден кувава кажне уныкалан алал кумылын куанат. Анатолий Павловичым аваже шкетын куштен. Тудо ешыште кокымшо икшыве лийын. Кугырак изаже шке ешым чумырен илен, тидлан кєра шольыж ден ш¢жаржым ончымо паша утларакшым Анатолийлан вачышкыже возын. Кенежым тудо комбайнерын полышкалышыже лийын але моло пашам ыштен. Тыге шкаланже да шюжарже ден шольыжлан тунеммаште кўлешан тўрлє сатум налаш полшен. Валентина Ахметзяновнат пашам самырыкше годымак ышташ тюналын. Акаже тунемаш кайымеке, ачаже воктенже кодаш йодын: «Тыят кает гын, мыйым шола кид деч посна кодет. Кº аватлан полшаш тюналеш?» (Валя деч вара ешыште эше вич йоча кушкын). Палемден кодыде ок лий, Ахметзян Бадамшиновичын пурла кидше лийын огыл. Уржа-сорла жапыште идымыште тыршымыж годым кидше молотилкыш пурен каен улмаш. Туге гынат, тичмаш илышым илен: фотографироватлаш йєратен, баян да тальянкым шоктен, уста плотник лийын, школ директор, районысо газетын тюн редакторжо да исполком председатель лийын ыштен. Валентина Ахметзяновна ачажын йодмыжым шуктен да торашке каен огыл - школышко пашаш пурен, рисований, труд, черчений уроклам намиен, пионервожатый пашам шуктен. Тиде жапыштак заочно пединститутышто тунемын. Сулен налме канышыш лекмешкыже школышто тюналтыш класслаште туныктен. Армий деч вара Анатолият школышко пашаш пурен. Валентина ден Анатолий ик ялыште шочын-кушкыныт гынат, икте-весышт дене пенгыде кылым кучен огытыл. Анатолийлан Валя клубышто сценыште куштымыж годым келшен. Рвезе ты жапыште отпускыш толын улмаш. Анатолий гын Валялан школышто келшен. Ик жап гыч нуно вашлиялташ тўналыныт. Йєратымаш тул ўдыр ден рвезым курымешлан ушен. Валя изинек кушташ йºратен. Телевизор дене иктаж куштымашым ужмеке, виклан вичашке тиде куштымашым тунемаш куржын – тушто тудын пыстыл дене юштмº посна верже лийын. Изи ¢дыр моткоч вожылшан лийын, садлан куштымыжым нигєлан ончыкташ тыршен огыл. Телевизорым онченак ¢дыр украинла, молдаванла, татарла да моло куштымашым кушташ тунемын. А индий куштымашлан ш¢жаржымат туныктен. Тудет тиде куштымаш дене Уфа олаште ик конкурсышто выступатлен да лауреат лийын пєртылын. Шымше классыште тунеммыж годым Валентина бал-маскарадлан пошкырт куштымашым ямдылен, вургемымат шкак урген. Туге гынат, садак вожылшан лийын. Шюжарже клубыш тудым луымшо классым пытарымыж деч вара гына луктын кертын. Самырык куштызын йолжо сценышке логалмеке, т¢няончалтышыже чылт молемын – Валялан шулдыра‰мыла чучын. Тушто куштымаш гоч уло шўм-чонжым почын ончыкташ тыршен – тушто куанжат, йºратымашыжат, шўлыканмыжат, чон коржмашыжат лийын… «Мылам пиал шыргыжын – жапыштыже Валерий Бикозов дене пырля куштенам. Тудлан Юмыжак кугу талантым пºлеклен! - кумыл нºлтын пºлалтеш ¢дырамаш. – Мыйын кушташ йєратымашем кок уныкамлан куснен». Валентина Ахметзяновна школышто пашам ыштымыж годым ятыр икшывым кушташ туныктен! Нуным шотленат пытараш ок лий. ™дырамаш мурашат йºрата. Тудо Ирсай ялыште «Ю вий» мурышо ансамбльым организоватлен. Кажне мурын шке юзо вийже уло. Тидын дене келшыде ок лий. - Кунам мый иктаж мурымым колыштам, чонем верже гыч тарвана, шинча йырым в¢д налеш. Тидым умылтаренат мошташ ок лий, мурын ала-могай, умылтараш лийдыме юзо вийже уло, - ойла Валентина Ахметзяновна. А вет тиде чынжымак тыге. Еш, йºратымаш да юшанле улмо кече пайремыште мый ик мужыр ўмбаке єрмалген ончышым. Анатолий ден Наталия Шамшиевмыт мужыр мурымо годым нуно шыпак шинчавўдыштым ўштын шогышт. Сценыште нине мужырын родо-шочшышт мурымым муро мучаште гына – мурызо-влак юж шупшалмаш дене саламлымеке веле умылышым. Мурым Аптиевмыт вате-марийлан ўдырышт ден венышт пєлекленыт улмаш. Анатолий Павлович чонжым почын ончыктышан ен огыл, тудо шкенжым кеч-кунамат кидыште кучаш тырша, пенгыде улмыжым ончыкта. Тидыже тыгак лийшаш. Туныктышо эре пенгыде лийшаш, поснак – тўналтыш военный подготовкым туныктышо. Вет Анатолий Павлович школышто военрук семын ышташ тюналын. Исторический факультетым тунем пытарымеке, тыгак специальностьшо почеш пашам ыштен. Ик жап Ирсай сельсовет СП администрацийым вуйлатен. Кызыт Анатолий Павлович уже ятыр ий пенсийыште улеш. Техникым йºрата, плотник пашам сайын ышта. Тудым ончен, эргыже-влакат мастар лийын кушкыныт, яра жапышт уке, манаш лиеш, эре мом-гынат ыштат. Валентина Ахметзяновна верысе ветеран советын председательже улеш. Кеч-могай конкурс але танасымаш лиеш гынат, ветеран-влак коклаште эре командым пога да район кюкшытан конкурс ден танасымашлаште чулымын участвоватла. Нуно нигунамат приз деч посна огыт пºртыл. Тидым пырдыжыште кечыше медаль-влак пенгыдемдат. Валентина Ахметзяновна ялыште тыгак удырамаш клубымат почын. Тушто верысе ўдырамаш-влак маскировочный сетьлам пидыт, блиндаж сортам ыштат, оксам погымеке, посна военный операцийын участникше-влаклан гуманитарный полышым чумырат. Тачысе кечылан чылаже 12 мешак гуманитарный полышым колтеныт! - Кузе те чыла вереат шуыда? Кушеч вий-куатым налыда? – йодым мый Валентина Ахметзяновна деч ºрынрак. - Мыйын кугырак Валя люман акам лийын. Тудо 17 ияшыж годым кенета черланен да илыш дене чеверласен. Ачам ден авам мылам лач тудын юмжым пуэныт. Лўмым пуымышт годым ачам каласен: «Акат гай лий». Тыге теве шке олмешемат, акам олмешат илышым илем. А илышым мый пеш йºратем, - Чон почын ойла Валентина Ахметзяновна. – Ачана ден аванан сугынь мутыштым тачысе кече мартеат шарнен илена. Авай ойла ыле: «Суртоза й¢аш тўналеш гын – пел озанлык йомеш, а суртозавате йўаш тўналеш гын – нимо ок код». Ачана, сурт кєргыштє вурседалмаш ылыжеш гын, оралтыш лектын кўым чумаш сугыньлен коден. Ме илышлан вуйым она ший, икте-весына дене вашкелшен илена да икте-весынам ик шомак гычын умылена. Илышыште тюрлыжат лиеш, коклан, шуэн, оралтыш лектын, к¢йымат чумалаш перна, - воштылеш суртозавате. Теве тыгеракын илат Аптиевмыт. Коклан изи умылыдымаш лиеш гынат, экшыкым нуно «кўым чумалын» тєрлат. Идалык еда 26 сентябрьыште йырышт уло икшывыштым, шешкыштым да уныкаштым чумырат. Икшывышт тиде кечым мыскара йєре «Аптиевмыт кече» манын люмденыт. Тиде кечын нуно ачааваштым илышым пумыштлан, сайын ончен куштымыштлан тауштат. - Изем годсек мыйын кум шонымаш ыле – туныктышо лияш, шуко икшывым ышташ да сурт ден сад-пакчаштем шуко-шуко пеледышым кушташ, - шуя мутшым умбакыже Валентина Ахметзяновна. – Кум шонымашемат шукталтын, тидлан кєра моткоч пиалан улам. Мый илышыштем эн чот туныктышо-влакым пагаленам, нуным пеш кўкшын акленам. Тидлан кєра, кугеммеке, нунын гай айдеме лияш тыршенам. Туныктышо очким чиен гын, эн ушан улеш манын шоненам. Тидлан кєра изем годым чеп гыч шкалам очким ыштенам да чиен коштынам. Авам мылам эре мыскара йєре ойла ыле: «Юмо деч чылажымат йыгыжген налынат – очкимат, пашамат». А тудет пеш мунло да пенгыдын йодшан ўдырамаш ыле. А кузе Валентина Ахметзяновна пеледышым йºрата, каласенат сенаш ок лий. Оралтыштышт ден сад-пакчаштышт кушшо пеледыш-влак тидым ик гана ончалмаште рашемдат. А эше Валентина Ахметзяновна спице да крючок дене пидаш йºрата. Шукерте ончыч, школышто пидме кружокым вюдымыж годым, школ директор Александр Мишин крючок-влак дене коробкым конден да тудлан икшыве-влакым пидаш туныкташ темлен. А кузе туныкташ? Вет тиде пашам Валентина Ахметзяновна тумарте пален огыл. Кº деч йодаш: аван туныкташ жапше уке, ака тораште улеш – тунемеш. Шуко шонен шогыде, самырык ¢дыр аважын тўрлымыжым рончен да кузе пидалтмым рашемден. Тыгак тунемын, вара икшыве-влакымат туныктен. Мутланымаште жап шижде эртен кайыш. Мый пашам йєратыше, онай да поро койышан, виш чонан Аптиевмытын ойлымыштым эше колыштам да колыштам ыле, но каяш жап шуын – редакцийыште моло паша вучен. Мый тиде суртышто ятыр мунло да онай шомакым кольым, тидлан кєра возымемым Валентина Ахметзяновнан ик шомакше дене мучашлем: «Шкендам йºратыза! Вет шкендам йºратыде, моло-влакым аклаш да йºраташ тунемаш ок лий! Тыгак илышым аклыза! Тудо мыланна ик гана гына пуалтеш!».

Залия ГАТИНА.