Кужу ¢мыран ¢дырамаш

Калык коклаште ¢дырамашын ийготшым йодмаш да ойлымаш сайлан ок шотлалт. Но кужу ¢мыран ¢дырамаш-влакын ийготыштым палемдымаш уда огыл – нуно 95 ий марте илен шумышт дене чынжымак кугешнен кертыт. 15 апрельыште Мишкан селаште илыше Сакина Ахнамутдиновна 95 ияш юбилейжым палемден. Тылыште тыршыше да пашан ветеранжым Мишкан сельский поселений сельсовет вуйлатыше Рустам Ишмакаев да районысо сарын, пашан, Вооруженный вий ден законым аралыше органын ветеранже-влак советын председательже Юлия Балахнина саламлаш толыныт. Нуно юбиляршылан РФ президент Владимир Путин да РБ вуйлатыше Радий Хабиров л¢м дене возымо салам серыш-влакым кучыктеныт. Тидын годым шуко поро да ныжыл шомакым ойленыт. Чынжымак, сар жапыште кушшо тукым вий куатше, чолгалыкше, неле ден йºсылыкым чытен моштымыжо, илышым да пашам йºратымыже, еным пагален моштымыж дене палын ойыртемалтеш, нуно самырык тукымлан эре пример улыт. В. Путинын салам серышыштыже тыгеракын ойлалтеш: «Тыланда Кугу Отечественный сарын да тулеч варасе илышын неле текшырымашыжым эрташ пернен. Но те чыла нелылыкым чытенда да сененда, чын верч шогымылан, порылыклан ¢шаным йомдарен огыдал». Р. Хабиров саламлымаш мутыштыжо юбиляршылан пенгыде тазалыкым, суапым да лишыл е‰же-влакын азапланымашыштым тыланен. Кужу ¢мыран ¢дырамаш куштылго огыл илышым илен, шуко йºсылыкым, нужналыкым ужын. Сакина кокай ¢мбаке ончем да шонем: наверне, п¢рымашыже тудым утарен да саклен ашнен, ийготшо артыме еда пенгыдемын гына шоген, кызытат сайын илаш тырша. Илыш-корныжым пален налмеке, умылышым – тудын койыш-шоктышыжо тыгай: кеч-мыняре неле лиеш гынат, илышыште сайым ужын да тудлан куанен мошта. Сакина Ахнамутдиновна 1929 ий 15 апрельыште Бурай районысо Тугай ялыште шочын. Тудын мутшо почеш, ача-аваже колхоз пашаште тыршеныт. Нунын кандаш икшыве лийын – эн изиже Сакина ¢дырышт. Удыр 11 ияшыж годым йºршеш шкетын кодын: аваже шучко чер дене черланен колен, ачажым паша армийыш, изашт-влакым фронтыш на‰гаеныт. Но тудо нигунамат йºсылык ончылно вуйжым сакен огыл. Кугыен-влак дене пырля пасу пашаште тыршен – йогышо шурно парчам, пасушто кодшо паренгым, шудым поген. Сакина кокай тиде кече мартеат сар жапысе илышым эн йºсº жаплан шотлен ила. Тачысе кече мартеат Кугу Юмылан таушта: сар тюналмеке, йºршын шкетын кодын огыл – пошкудыжо-влак да ял калык мо ден кертыныт, тудын дене полшеныт. Сакина Ахнамутдиновнан чыла изажат фронт гыч пºртылын огыл: иктыже сºй пасушто вуйжым пыштен, весыже сусыргымо деч вара илыш дене чеверласен. 1947 ийыште Сакина Свердловский областьышке каен да токарь лийын ышташ т¢‰алын. 18 ияшыж годым землякшылан марлан лектын. Мужыранмеке, пиалан удыр-рвезе икте-весым йºратен да пагален иленыт. Икана Сакина кокай ден пелашыжым Новосёлко (кызыт тиде Изи Накаряк л¢ман ял) ялыш унала ¢жыныт. Мишкан мландыште нунылан п¢рт¢с, поро кумылан ял калык пеш келшеныт, тидлан кºра вате ден марий тиде ямле верыште илаш шонен пыштеныт. Тыге Сакина кокай менан кундемыштына, Изи Накаряк ялыште илаш тюналын. Тиде 1979 ий лийын. Сакина Ахнамутдиновна пелашыже нерген утыж дене ойлаш ок йºрате: нунын илыш-корнышт ойырлен - тудо вес ¢дырамаш дене ешым чумырен. Кокымшо ватыже илыш дене чеверласымеке, Сакина пелашыжым шарналтен да еш пиалым пºртылташ шонен, но кокай тиде ой дене келшен огыл. Вет пелашыже уке жапыште кок икшывым йол ¢мбаке шкетланже нºлталаш пернен. Сакина Камалова илышыжын кужу ужашыжым стройка пашалан пºлеклен: каменщикат, штукатур-малярат лийын ыштен. Кеч-могай физический паша лийын гынат, тудым эре куштылгын шуктен. Сулен налме канышыш лекмекыжат, шинчаштыже тулсескем йºрен огыл. Разит эргыжлан кºра, Сакина кокай латвич ий ончыч райр¢дыш илаш куснен. Эргыже Мишкан селаште ыштен шуктыдымо пºртым налын да тудым чонен шуктымеке, аважым илаш конден. Чаманаш кодеш, эргышт-влак тиде илыш дене шукертсак чеверласеныт. Кызыт кувавам уныка да кок кугезе уныка-влак куандарат, лач нуно ончыкыжымат илаш вий-куатым пуэн шогат. Шуко ийготан ¢дырамашым родо-шочшыжо-влакат огыт мондо да ч¢чкыдын унала миен шогат. Мутлан, шочшыжо-влак Бурай район гыч кум машина дене саламлаш толыныт. Ала-кунам нуно йºратыме кокаштым унала ¢жыныт да тудо нунын деке мияш кумылан лийын. Ик жап уна лиймеке, кова мёнгыжё вашкаш тюналын, вет шочмо суртышто, калык манмыла, «пырдыжшат» илаш полша. Ийготшо кугу улмылан кёра, Сакина Камалова чыла сомылымат ыштен ок керт, садлан тудын деке соцпашаен полшаш коштеш. Шуко ийготан удырамаш йºратыме пошкудыжо – Альфира Нигматянова дене кутырен шинчаш йёрата. Тудет ¢дырымашлан юбилейжылан ¢стел сийым ямдылаш полшен, мийымына годым йолташ ¢дырамашыж нерген шуко поро шомакым ойлен, унам порын вашлийше да поро кумылан улмыж нерген каласен. Тиде чынжымак тыге. Салам шомакым колыштмеке, ¢дырамаш мемнам шокшын ºндале, чылаланнат тазалыкым, порылыкым тыланыш да устелтёрыш южё. Тиде чапле удырамашын ала-могай, умылтараш лийдыме, шокшо кумылжо, поро вий-куатше шижылтеш. - Тудо мемнан суксо-серлагышна улеш, - родо-шочшыжо-влак ойлат. Шнуй ¢дырамаш кечеш 5 гана намазым лудеш. Тудо эре поро кумылан улеш. Шонго улеш гынат, уразам куча. - Удылмо мут-влак мыланем илаш полшат, - пºлалтеш Сакина Ахнамутдиновна. – Уразам кучымаш – сай сомыл. Тудо айдемылан ты тюняштат, вес т¢няштат пиалан лияш полша. Мылам ожсо да кызытсе илыш жапым ужаш п¢ралтын. Сар жапым илен эртенам, Совет союзын шаланымыжым ужынам... Кызыт ме сайын илена – тиде илышым аклаш к¢леш. Ончыч религийлан чарак ыле – намазым ышташ, п¢тым кучаш, Кораным лудаш чаралтын, чылажымат шолып ышташ верештын. Мишкан селаште илыше шуко ийготан Сакина Камалован илыш-корныжо – курымашлык историй манаш лиеш. Тудын тынаре илыме жапшын секретше – пашам йºратен ыштымаште, йºсылык ончылно вуйым сакыдымаште, ончыкылыклан ¢шанен илымаште. Кажне гана, ветеран-влак деке мийымем годым, илыш-корнышт икгайрак улмым рашемдем. Но, илыш-корнышт неле лийын гынат, нуно илышлан да порылыклан ¢шаным нигунам йомдарен огытыл.

Светлана ТОЙМУРЗИНА.