Ял администраций вуйлатыше чылалан вуй

Тиде власть органын пашаже калыкын кажне кечын илыме илышыж дене кылдалтын. Еҥ-влак чыла сомылым СП администраций дене каҥашен ыштат.
Сельский поселений администраций вуйлатыше могай пашам шукта? Чын лияш гын, чыла пашамат. Тидын годым пашам куштылемдаш шуко арверым, мутлан, компьютерым, Интернетым, шонен лукмо гынат, тудет артен гына шога. Молан? Жап тыгае. Чыла пашам документироватлыман да отчетым жапыштыже пуыман. Нормативный акт-влак кызытсе саманыште пеш писын приниматлалтыт, коклан нуным жапыштыже шукташ етшаш ок лий. Документ-влакым электронный йєныш кусарымылан кєра тўрлє сайтыште регистрироватлалташ да пашам намияш перна. Чыла тидым администраций вуйлатыше ыштен шуктышаш. Ты жапыштак чрезвычайный ситуацийын эҥгекшым кораҥдыман, шала коштшо пий-влак дене кучедалман, шўкым шупшыктымо, уремым эрыктыме да тӧрлымӧ пашам организоватлыман, моло пашат лектын шога. Тидын годым чыла законым палыман, эше психолог, пожарный, системный администратор лийман, сельсовет мландыште порядкым эскерыман да калыкын илышыжым саемдаш тыршыман.
Чыла тидым ме Тымбай сельсовет СП администраций вуйлатыше Д. Янгубаев дене мутланен рашемдышна.
- Дмитрий Дмитриевич, ондак сельский поселенийын мландыж гыч тўҥалына. Тушко мыняр ял пура? Мыняр еҥ ила да мыняр кудо шотлалтеш?
- Тымбай сельсовет сельский поселенийыште вич ял верланен – Тымбай, Кульчубай, Измар, Удымбай, Токтар. Чылаже 1197 еҥ ила, 399 кудо шотлалтеш. Тымбайыште – 120 кудо, Кульчубайыште – 105, Измарыште – 86, Удымбайыште – 45, Токтарыште – 43. Шкат умыледа, кажне еҥ дене шогалын мутланаш жап да йӧн уке. Тиде пашам шукташ староста да депутат-влак полшат. Чылаже ныл староста да лу депутат улыт.
- А социальный объект-влак шотышто сўрет могай?
- Сельский поселенийыштына кум школ пашам ышта: Тымбай ялысе кыдалаш школ, Измар ялысе тўҥалтыш школ – Кугу Соказа ялысе кыдалаш школын филиалже улеш, да Кульчубай ялысе. Пытартышыштыже школыш кайышаш йоча-влак гына тунемыт – кўчык жап лийме группым туныктат. Тунемшына-влак Кугу Отечественный сарын участникше-влак лўмеш памятник-влакым арулыкышто кучаш полшат. А памятник-влак Тымбай, Кульчубай, Измар да Удымбай яллаште ышталтыныт. Тений шыжым ялын шочшыжо Марсель Байрамов лўмеш шарнымаш оҥа воктене аллейым шындыме. Аллейлан кедр-влакым Бурай селасе питомник гыч Ф. Байметов конден.
Сельский поселенийыштына 3 фельдшерско-акушерский пункт уло, нунын кокла гыч иктыже – модульный. Тиде ФАП Измарыште верланен. Фельдшерско-акушерский пунктлаште кум фельдшер пашам ышта, кокытшо «Земский фельдшер» программе почеш оксам налын.
Калык тўрлӧ сатум вич частный магазиныште налын кертеш. Почтым кум почтальон шалата. Нунылан ял гыч ялыш пич кеҥеж шокшыштат, теле йўштыштат, шошо да шыже лавыраштат кошташ перна.
- Паша шотышто кузерак? Калыклан паша верым пуаш частный предприниматель да КФХ-влак улыт?
- Паша шотышто, районысо моло ялласе семынак, ситыдымаш пеш кугу. Паша йӧршын уке, манаш лиеш. Самырык-влак кугу олалаште але йўдвел кундемыште вахта йєн дене ыштат, пенсионер-влак пенсийышт дене илат. Но предприниматель-влакат улыт. Сельский поселенийыште Станислав Сайранов вуйлатыме «Сайранов», Тимофей Родных вуйлатыме «Родных», Владимир Шамиев вуйлатыме «Шамиев», Станислав Ялитов вуйлатыме «Ялитов», Аркадий Шамиев вуйлатыме «Шамиев» КФХ-влак пашам ыштат. «Сайранов», «Ялитов» да «Родных» КФХ-лаште мланде пашам ыштат, Владимир Шамиев эмшудым пога, шукерте огыл тыгак емыж пушеҥге да вондер-влакым шындаш тўҥалын, Аркадий Шамиев эмшудым пога.
- Мутат уке, тендан пашада пеш шуко. А могай пашам те эн чот кўлешанлан шотледа?
- Чын, пашана шуко, пўсӧ йодыш-влакат эре лектын шогат. Мутлан, корно укелык, вўд укелык, шўкым погымаш, телым – корным эрыктымаш... Нине ситыдымаш-влакым кораҥдаш икмыняр кече огыл, а икмыняр идалык кўлеш. Икманаш, эн пўсӧ йодыш – илем-влакым тўзатымаш. Тиде пашан тўҥалтышыже уло, а мучашыже ок кой. Тўзатыме пашам шошо тўҥалтыш гыч ышташ тўҥалына да шыже мучаш марте ыштена. Но чылажымат ыштен шукташ ок лий.
Илемын могай лиймыже, ял кӧргысӧ арулык утларакшым сельский поселений администраций деч огыл, а тыглай еҥ-влакын тыршымышт дечын шога. Кажныже шке пєрт ончылжым арулыкышто куча гын, пўтынь ял ару лиеш. Но общественный вер-влакат улыт. Тушто арулыкым пурташ манын ме посна субботник-влакым эртарена. Суапле пашашке образований, культура пашаеҥ-влак да тыглай еҥ-влак лектыт. Жапын-жапын ме шўкым погена, пеледыш-влакым шындена, корно тўрым солена, шарлыше вондер-влакым руена. Тиде паша шинчалан сайын ок кой гынат, ятыр жапым налеш.
Пожар ваштареш кучедалме пашамат палемдыде кодаш ок лий. Тиде вий ден жапым шуко налше паша. Поснак лўдыкшӧ жап – шошо. Ты жапыште ме илемла йыр мландым куралына. Кенета тул йўлаш тўҥалмым эскерена. Иктаж лўдыкшӧ лиеш гын, пожарный часть пашаеҥ-влак дене пырля тул дене кучедалына. Тиде пашашке уло калык ушна. Калыкна тидын шотышто тату, чолга да икоян.
Паша шуко гынат, нелылыклан вуйым она ший – тидлан жапна уке. Кабинетыште кужу жап шинчаш ок перне – то ик вере каяш кўлеш, то – вес вере. Ик вере еҥ-влакын йодмышт почеш ситыдымашым кораҥдаш, вес вере паша кузе шукталтмым эскераш кўлеш. Йодыш-влак пурымо радам почеш решатлалтыт.
Ятыр еҥ шке чолгалыкым ончыкта. Коклан, калыкым чумырен, погынымашымат эртарат, тўрлӧ йодыш почеш каҥашат. Калык дене вашлиймашым чўчкыдын эртарен шогена. Тыгай вашлиймаш тўрлӧ сынан лийын кертеш: калык погынымаш, еҥ-влакым приниматлымаш, мутланымаш. Пайрем-влакат калык дене мутланаш сай йӧн улыт. Марий пайрем-влак кажне ялыште кумдан эртат. Кодший ме «Айык ял» конкурсын районный этапыштыже вийнам тергышна.
Сельский поселенийыштына спортлан кугу вер ойыралтеш. Тунемшына-влак тўрлӧ таҥасымаш гыч награда деч посна шуэн толыт. Мемнан дене «Российын ечыгорныжо» таҥасымашым эртарымаш поро йўлашке савырнен.
- Кызыт тўрлӧ ситыдымаш ППМИ да «Раш паша» программе-влак почеш кораҥдалтыт. А те нине прогаммылашке ушненда? Ушненда гын, могай ситыдымаш-влакым кораҥденда?
- Участвоватленна да сеҥенна. ППМИ программе полшымо дене 2017 ийыште Токтар ялыште Ленин уремым олмыктенна, 2018 ийыште Тымбай ялысе школышто тєрза-влакым вашталтенна, 2020 ийыште Кульчубай ялыште йоча площадкым ыштенна, тений СДК-лан семўзгар-влак ден радиоаппаратурым налынна.
«Раш паша» проектыште 2016 ий гыч участвоватлена. Тудын полшымо дене Тымбай ялысе школ, Измар ялысе клуб, администраций зданий леведыш-влакым вашталтенна, Измар ялысе клубын, Тымбай ялысе Культура пӧртын отопительный системыштым уэмденна, Тымбай СДК-ште тыгак пластик тєрза-влакым шынденна, Тымбай ялысе библиотекыште пиролизный коҥгам шынденна.
- Шукерте огыл Кульчубай да Чорай ялла-влак коклаште калык вий дене кўварым ыштыме нерген пален налынна. Тиде паша нерген изишак палдарыза.
- Шошым, калык погынымаш годым, Кульчубайыште кок йодыш тарваталтын: Украиныште колышо Марсель Байрамовлан памятникым шогалташ да шке вий дене ял-влак кокласе кўварым чоҥаш. Икымше йодыш почеш вучалташ лийме – памятникым ышташлан пеш шуко кагаз пашам шуктыман, а кокымшо пашалан виклан, манаш лиеш, пижме. Кульчубай ялын старостаже К. Шамиев вуйлатыме дене ондак оксам погымо. Тиде пашам В. Михеева ден И. Сайранова шуктеныт. Оксам кульчубай-влак веле огыл, моло яллаште илыше-влакат пуеныт. Тыге 686 тўжем теҥге чумырген. Тиде окса чапле у кўварым чоҥаш ситен. Кўвар кўртньӧ гыч ышталтын, оҥа дене ўмбалжым гына вакшме. Швеллер-влакым погымо окса дене налынна, пуч-влакым тошто гараж гыч луктын налынна. Тиде кўвар ончыкыжым пел курым деч шагалрак огыл шогышаш. Но ончыкыжым корным тєрлаш кодеш.
Суапле пашаште тыршыше-влакым палемдыде кодаш ок лий: ялын старостаже К. Шамиевым, тудын полышкалышыже В. Аптыкаевым, техника дене тыршыше Р. Сайрановым. Кўварым торжественно 15 октябрьыште почмо.
Кульчубай-влакын поро пашам ыштымыштым ужын, тымбай-влакат почеш кодаш огыл лийыныт. Нуно шке вийышт дене кум кўварым олмыктеныт. Иктыжым, Тымбай ден Кужнур коклаште верланышым, калык коклаште «Земский» маныт. Тудат кўртньє гыч ышталтын да плита-влак дене вакшылтын. Вес кок кўвар шўгарла могырышко кайыше корнышто.
Теве тыгеракын ила Тымбай сельский поселенийысе калык.
- Ончыкылыклан планда могай?
- Пашам чарныде ыштена гынат, ситыдымаш-влак эше ятыр улыт. Тымбай ялыште Ленин, Школьный, Молодежный урем-влакым олмыкташ кўлеш, Удымбай ден Кульчубай ялласе урем-влакат сайжак огытыл. Эше кугу Соказа ден Измар кокласе корным тєрлыман. Тидлан кӧра ончыкыжымат тўрлє программышке ушнаш тыршена.
Эше ик гана палемдем: калыкна тату, чолга да пашам йєратыше улеш. Тыгай калык дене пашам ышташ лиеш!
Венера АГЛЯМОВА.