Курым гыч курымыш

15 сенябрьыште эртыше мероприятий «Поликультурный сандалыкыште культурым да образованийым вияҥдыме кызытсе жапысе аспект-влак» манылтын да физико-математический наука кандидат Салават Мударисович Усмановым шарныме арня кышкарыште эртен.
Мероприятий икымше марий погын эртыме верыштак - БашГУ-н Пўрӧ оласе филиалжын тўҥ зданийыштыже эртаралтын.
Конференцийым Башкортостан Республикысе культура министерстве, Башкортостан Республикысе Калык келшымаш пӧрт ГБУ, «Башкирский государственный университет» высший образований ФГБУ-н Пўрӧ оласе филиалже, Башкортостан Республикысе Финн-угор калык-влак ассамблей РОО, Башкортостан Республикысе «Эрвел Марий» региональный марий национально-культурный автономий РОО да Башкортостан республикысе Пўрӧ районысо «Виче мари» марий национально-культурный автономий ямдылен эртареныт. Тудын пленарный ужашыштыже салам шомакым БашГУ-н Пўрӧ оласе филиалжын директоржо Винер Валиахметович Ганеев, БР-се Калык келшымаш пӧрт ГБУ-н директоржо Флюза Фаткулловна Гайсина, Мер Каҥашын оньыжаже Эдуард Васильевич Александров, БР-се Кугыжаныш Погын – Курултайын депутатше Яков Анатольевич Кугубаев, БР-се «Эрвел Марий» РМНКА-н исполнительный директоржо Радион Сергеевич Плотников, БР-се Пўрӧ районысо «Виче мари» марий национально-культурный автнономийын председательже Дмитрий Ишмаевич Ишмаев, БР-се «Эрвел Марий» РМНКА-н ревизионный комиссийже председатель Александр Яковлевич Гайсин да «Чолман» газетын тўҥ редакторжо Игорь Иванович Губаев ойленыт.
Мер пашаште да марий йылмым туныктымаште ойыртемалтше-влакым саламлыше-влак чап грамот да тауштыме серыш дене палемденыт.
Тылеч вара историй наука кандидат, БашГУ-н Пўрӧ оласе филиалжын историй, философий да социально-гуманитарный наука-влак кафедрыжын доцентше-влак Игорь Сайпанович Гареев ден Рияз Ниязович Масалимов доклад-влакым лудыныт. Игорь Сайпановичын докладше «Роль Бирской учительской инородческой школы в становлении марийского национального движения в начале XX века» манылтын, Рияз Ниязовичын – «Башкирский и марийский народы в период борьбы за федерацию (апрель 1917 – май 1918 г.)».
Изишак ушештарена: Икымше марий погын Ӱпӧ губернийысе Пўрӧ олаште 1917 ийыште 15 гыч 25 июль марте (кызытсе стиль дене 28 июль гыч 5 август марте) эртен. Марий калыкын представительже-влакым погаш ойым Валериян Васильев вуйлатыме Юл кундемысе изи калык-влак обществе пеленсе марий секций луктын. Тиде секций 1917 ий мартыште ышталтын, тушко 47 еҥ пурен. Ты жапыштак Ӱпӧ, Пўрӧ, Царевококшайск олалаште, Морко селаште да моло вере Марий ушем-влак ышталтыныт. Уфа губернийысе организаций эн виян да чулым улмылан кєра икымше марий погыным Пўрє олаште эртараш пунчалме. Погынышко чылаже 178 делегат миен: Уфа губерний гыч – 130 еҥ, Озаҥ губерний гыч – 19 еҥ, Вятка губерний гыч – 26, Пермь губерний гыч – 1, Ээсти гыч – 1. Погынын председательжылан Иван Коведяев-Умшарым сайлыме, заместительжылан – Павел Глезденевым, В. Ивановым, В. Айгузиным. Секретариатым В. Васильев вуйлатен.
Погынышто калык школ-влакым почаш да тушто марла туныкташ тўҥалаш, калык культурым, марий йўлам вияҥдаш, марий интеллегенцийым ямдылаш кўлмӧ нерген ойлымо. Тыгак марла «Ӱжара» газетым лукташ тўҥалаш, марий календарьым лукмым пєртылташ пунчалме. Пунчалым шуктымо верч пашам чыланат чулымын ышташ тўҥалыныт...
Тиде да моло нерген шкенжын докладыштыже Игорь Сайпанович лудын. Рияз Ниязовичынат докладше, тўҥ шотышто, лач тиде событий дене кылдалтын.
Доклад-влакым колыштмеке, чыланат Марий калыкын I погынжо лўмеш мемориальный оҥа ончыко пеледыш аршашым пыштеныт да пырля шогалын возалтыныт.
Кечывал деч вара секционный занятий-влак эртеныт. Чылаже кум секций пашам ыштен: «Марий калыкын историйжым, культурыжым, йылмыжым да литературжым туныктымаште тўҥ ситыдымаш-влак», «Кызытсе жапысе полилингвальный образований: опыт да ончыкылык. Шуко йылман образованийым проектироватлыме технологий» да «Глобализаций жапысе образований, тудым вияҥдыме корно ден йєн-влак».
Нине секцийлаште марий культурым, йылмым, йўлам вияҥдыме нерген ойлымо да тудым вияҥдаш йӧным кычалме.
Вячеслав КАМИЛЯНОВ.