Калыкым ушышо пайрем

Тӧргым серым эрвел марийын ятыр ужашыже шкенжын кугезе мландыжлан шотлен кертеш. Молан манаш гын, эрвел марий-влак эн ончыч лач тиде вер-шӧрыштӧ верланеныт, арам огыл ик эн кугу Тўня кумалтыш лач Тӧргым эҥер воктенсе курыкышто верланен.
Тораште огыл Султан керемет. Тиде Султан он эрвел кундемысе моло керемет-влакын кугыракыштлан шотлалтеш. Коло курымысо карт-влакын мутышт почеш, моло кереметышке Султанлан вуйым савымеке гына мийыман лийын. Мишкан кундемыште кызытат тыгак ышталтеш. Эше Тӧргым эҥер деч тораште огыл ожсо марий шўгарла уло. Тиде шўгарлаште ятыр ялыште илыше марий-влакын кугезышт тоялтын. Икманаш, Тєргымдўр мланде ожсек Мишкан кундемысе марий-влакым веле огыл, моло кундемысе марий-влакымат ушен шоген. Мутлан, Свердловск областьыште шкеныштым кенгер марий манше-влак илат. А Кенгер але Кынгыр – Тӧргым эҥерын вес лўмжӧ. Верысе марий-влак тиде эҥерын ожсырак лўмжым (руш документлаште – Тюрьгюм) арален коденыт, Уралыш кайыше-влак тудым, очыни, Кенгер семын шарнат. Вет марий-влакын ятыр ужашыже ожно Ош Виче воктен чарнен огыл, южо тукым, ик жап илымеке але виклан, Шем Виче дене йўдвелкыла ийын каен. Амал тўрлӧ лийын кертын: кӧлан вер-шєр келшен огыл, кӧлан шыгыр чучын, кӧ-дыр руш кугыжаныш деч торашкырак шылаш тыршен. Но нунат ожсо мландыштым шарнат. Тидлан кӧра пытартыш жапыште Урал марий-влак дене кыл пеҥгыдеммаш куандара. Нунынат тиде пайремышке толмышт кылнам эшеат чот пеҥгыдемдышаш.
«Шочмо вер – Тӧргым сер» пайрем, поро йўла почеш, уна-влакым кўварыште вашлиймаш гыч тўҥалын. Нунылан ондак уна мурым муреныт, пура да шере мелна дене сийленыт, варажым чыланат «тывырдыкым» куштеныт. Вашлиймаш деч вара чылан сцена деке ошкылыныт.
Пайремым тушто верысе онаеҥ-влак почыныт. Нуно марий калыклан тазалыкым, эсенлыкым, суапым да пайрем сайын эртыже манын йодыныт. Пайрем почмаш деч вара уна-влакым сценышке ўжмӧ. Нунын коклаште лийыныт: Мишкан район МР администраций вуйлатыше П. Трапезников, Мишкан район МР совет председатель В. Сабиров, Свердловск областьысе марий калыкле-тўвыра автономий региональный мер организацийын председательже Н. Ябекова, БР-н заслуженный врачше, РФ здрвоохраненийын отличникше, мер пашаеҥ Д. Ибашев, БР-се «Эрвел марий» региональный марий калыкле-тўвыра автономийын исполнительный директоржо Р. Плотников, Мишкан район МР администрацийын ончычсо вуйлатышыже, мер пашаеҥ А. Аптулманов, Мишкан район МР советын секретарьже Т. Коледина.
Палдарыде кодаш ок лий, Свердловск областьысе марий калыкле-тўвыра автономий региональный мер организацийын председательже Н. Ябекова дене пырля пайремышке «Пиал» фольклор да хореографий ансамбль толын. Нуно концерт номер-влакым веле огыл, тыгак оҥай да ямле выставкым конденыт. Тушто ожсо да кызытсе марий вургем ден арвер-влак лийыныт. Поснак арален кодымо шымакш-влак нерген каласыман. Нуным тўрлымӧ тўр моткоч оҥай улмаш – шинчалан виклан свастике сынан солярный знак-влак койыныт. А тыйгай знак-влак тўрлӧ калык коклаште Балтий теҥыз деч Алтай курык, Кавказ гыч Йўдвел Урал марте шарленыт да ожно тўрлӧ калык коклаште пеҥгыде кыл лийме нерген ойлат. Красноуфимск районысо Очмаш ялыште илыше Вера Каюмован мутшо почеш, нине арвер-влакым тўрлӧ марий яллаште кычалын коштмо. Тыге пеш поян материалым погымо...
Салам шомак да пайремым ямдылаш полшышо, мер илышыште ойыртемалтше-влакым палемдымаш деч вара сценышке самодеятельный коллектив да артист-влак лектыныт. А нуно шагалын огыл лийыныт – кумло утла. Артист-влак Урал кундем да Башкортостан Республикысе тўрлӧ район гыч толыныт. Мутлан, Благовещенск ола гыч «Оҥгырйўк» фольклор калык ансамбль толын, Пўрӧ районысо Памаш ял гыч – «Эрвий» мурышо ансамбль, Калтаса район гыч - «Ший оҥгыр» фольклор ансамбль да моло.
Номер-влак оҥай да ямле лийыныт. А чолга марий сем йоҥгалтын гын, чылан сцене ончыко кушташ лектыныт.
Пайрем годым тўрлӧ выставке организоватлалтын. Посна кевытыште марий вургем, сӧрастарыме ўзгар да книга-влакым ужаленыт. Кидпаша мастар-влак кокла гыч поснак пу гыч тўрлӧ арверым ыштыше устаеҥ, график да скульптор – Пўрӧ районысо Кужнур ялыште илыше Ефрем Калимьяновым палемден кодымо шуэш. Тудо тўрлє марий мероприятийлашке выставкыжым чўчкыдын намия, тиде кечынат ӧрдыжеш кодын огыл.
Пайремын ик эн оҥай татше марий вургемым чиен куржмаш лийын. Калыклан, конешне, утларак марий тувырым чиен куржшо ўдырамаш да ўдыр-влакым ончаш келша. Нуно чыныжымак оҥайын койыт. Тыгак волейбол дене модмаш эртен. Тиде кечын сеҥымаш верч икмыняр пӧръеҥ да ўдырымаш команде кучедалыныт.
Теве тыгай пайрем эртен Тӧргымдўр ялыште. Тудым ямдылымыжлан да эртарымыжлан эн кугу тау мутым мурызо да мер пашаеҥ Сергей Байназовлан ойлыман. Тиде пайрем эркын-эркын район кўкшытан веле огыл, региональныйыш савырна. Тиде тыгак лийшаш, вет Тӧргымдўр мланде эрвел марий-влакын ожсо рўдышт. А рўдӧ эре рўдӧ лийшаш. Шнуй вер ончыкылык тукым-влакымат ушен шогышаш.
Вячеслав КАМИЛЯНОВ.