Келшымаш
-3 °С
Пылан
Все новости
Культура
30 Кылме 2022, 10:48

Пайдале погынымаш

Мишкан селаште рўдӧ районный библиотекын актовый залыштыже «Марий тўвыра самырык-влакым шочмо элым йӧраташ туныктымашын негызше» научно-практический конференций эртен

Пайдале погынымаш
Пайдале погынымаш

Конференций пленарный ужаш да ныл секцийын пашашт гыч шоген. Пленарный ужашыште погынышо-влакым район администраций лўм дене Мишкан район МР администраций вуйлатышын икымше заместительже Л. Александрова саламлен.
Саламлымашке тыгак видеокыл дене Мер каҥашын оньыжаже Э. Александров ушнен. Нуно погынышо-влаклан конференцийым пайдалын эртараш тыланеныт. Саламлымаш деч вара Мишкан район МР совет председатель В. А. Сабиров, «Духовное благолепие» духовно-просветительский рўдер директорын заместительже, Ӱпӧ оласе наука да технологий университетын Пўрӧ оласе филиалжын наука отделже начальник, психологий наука кандидат, доцент О. Батурина выступатленыт. Нунын докладыштым колыштмеке, конференцийын участникше-влак шке секцийышкышт мутланаш да каҥашаш каеныт.
Эртыше ийлаште, а тыгай конференций Мишканыште икымше ий огыл эртаралтеш, кум секций пашам ыштен гын, тений нылымшым ешарыме. «Марий йылме. Еш», «Марий йўла», «Тўвыра» секцийлашке «Краеведений. Ачамланде» секций ешаралтын. Тиде секцийын кўлешлыкше пеш кугу. Вет, айдеме, шке вожшым, кугезыже-влакын илышыштым, мо верч тыршымыштым палыде, илышыште йомын кертеш. Шочмо верын историйжым палыман. Вет пўтынь элым йӧратымаш ача-авам, шочмо вер-шӧрым, калыкым йӧратымаш деч посна лийын ок керт. Айдемылан шке калыкше, йылмыже, йўлаже шерге огыл гын, пўтынь кугыжанышымат пагалаш ок тўҥал.
«Марий йўла» секцийыште (модераторжо А. Ибулаев лийын) онаеҥ да тиде паша деке мелын шогышо, марий йўлам шымлыше-влак погыненыт. Чылаштымат видеокыл йӧн дене Марий Элысе Марий йўла рўдӧ организацийын пашажым виктарыше Галина Ласточкина саламлен.
Секцийын пашашкыже тыгак политический наука кандидат, Башкирский государственный университетысе политологий да историй кафедрын доцентше Александр Иликаев ушнен. Александр Сергеевич марий йўлам уже кужу жап шымла. Кызыт йўлана нерген посна книгам лукташ материалым пога. Шымлызе тиде кечын Кава Юмо нерген докладым лудын. Тиде юмо нерген, а тудет кугу верым налын шоген, информаций шагал огыл гынат, умылыдымаш шуко. Вет Кава але Кугу Кава нерген кажне шымлызе тўрлын возен. Пошкырт кундемыште Кугу Кавалан талгыдым пуеныт гын, тугеже пӧръеҥ сынан лийын, Виче (Вятка) кундемыште – ушкалым, а ушкалым пуымаш ўдырамаш сынан улмыжым ончыкта. А. Иликаевын выступленийышкыже ешараш гына кодеш: кажне юмо але шырт, кудыштын лўмыштышт «кава» мут уло, ош кава дене кылдалтын огыл. Вет Кугу Кава да Кава деч посна Мўкш кава, Шурно кава улыт. А нуно пуйырышылан лишыл улыт улмаш. Арам огыл нуным Венгрийыште шочын-кушшо американ шымлызе Томас Шебӧк (Себеок) «пчелиная судьба» («bee fate») да «зерновая судьба» («grain fate») манын кусарен. Икманаш, йўлашкына чуваш-влак деч Кепе (Пуйырышо) юмышт логалын, но марий-влак тудымат кава манын ойленыт.
Чын лияш гын, кажне марий юмо нерген возен кодымо-влакым келгын шымлаш кўлеш. Молан манаш гын, кызыт нунын значенийыштым еҥ-влак раш огыт умыло да рушлашке кусарыме годым лўмышт ден значенийыштым йоҥылыш кусарат. Ош Кече чўчкыдын «Бог солнцаш» савырна. А вет тудо каваште нӧлтын шичше кечым огыл (тудыжо Кече он да Кече ава лиеш), а ош кечым – ош тўням ончыкта. Тугеже рушлашке «Белый свет» манын кусараш кўлеш.
Марий йўла секцийыште тыгак О. Батурина выступатлен. Тудо марий-влак ятырын илыме села да олалаште марий рушарня школ-влакым почаш кўлмӧ нерген ойлен. Шонымаш, конешне, сай. Но тыште организационный моментше пеш шуко, мутлан, кӧ йоча-влакым туныкташ тўҥалеш да нунылан оксам кӧ тўла?
Моло секцийлаштат оҥай выступлений-влак лийыныт. Нунын дене лишыл жапыште палыме лияш йӧн лиеш – нуно посна сайтыште вераҥдалтшаш улыт.
Конференцийыште калыкым тургыжландарыше чыла йодышымат тарваташ да каҥашаш жап лийын огыл гынат, погынымаш чылалан пайдам конден. Вет марий-влак икте-весыштым вашлийын, пырля мутланен шинчен йылмынам, тўвыранам да йўланам аралаш, вияҥдаш кумылаҥыныт.
Мутланыме годым ятыр оҥайым колаш лиеш. Мутлан, Балтач районысо Ар Мишкан-влакын ойышт почеш, Мишканыш лач тушеч толыныт. Калык ойым, конешне, тергыман, но тыге лийын кертын. Вет Ирсайыштат Балтач районысо Йыванай ял гыч толмо нерген ойлышо-влак улыт. Документ-влак почеш, Ар Мишкан 1714 ийысе договор почеш шочын. Кызытсе Мишкан олмышто гын ты жапыште Шигаман (1713 ийысе договор) лийын. Балтач районысо мишкан-влак Шигаманыш толын верланен кертыныт.
Чын лияш гын, кажне ялын огыл, а кажне тукымын вожшым рашемдыман. Вет ик ялышкак ожно икмыняр вер гыч толын кертыныт. Тыгай случай-влак документлаштат возалтыныт. Тидым ышташ ончыкыжым Краеведений секций полшышаш. Арам огыл тений конференцийыш тиде секцийым пуртымо.
Краеведческий библиотек пашаеҥ-влакат погынымаш деч ӧрдыжеш кодын огытыл, нуно «Марий тўвыра» секциийын пашашкыже ушненыт да конференций вашеш «Йылмем, калыкем дене кугешнем» книга выставкым ямдыленыт.
Вячеслав КАМИЛЯНОВ.

Пайдале погынымаш
Пайдале погынымаш
Пайдале погынымаш
Пайдале погынымаш
Пайдале погынымаш
Пайдале погынымаш
Автор:Вячеслав Камилянов