Келшымаш
-3 °С
Пылан
Все новости
Культура
16 Кылме 2022, 11:15

«Эрвел марий-влак деке унала»

2022 ий 31 октябрь гыч 2 ноябрь марте Башкортостан Республикын рўдӧ оласе «Торатау» конгресс-холышто «Идалыкын маршрутшо - 2022» IX всероссийский туристский премийын финалже эртен.

«Эрвел марий-влак деке унала»
«Эрвел марий-влак деке унала»

2022 ий 31 октябрь гыч 2 ноябрь марте Башкортостан Республикын рўдӧ оласе «Торатау» конгресс-холышто «Идалыкын маршрутшо - 2022» IX всероссийский туристский премийын финалже эртен. «Эрвел марий-влак деке унала» тур конкурсын лауреатше лийын.
Мероприятий кышкарыште этнотуризм дене II тўнямбал форум эртен. Тиде кечын пўртўсшат оза-влаклан поро кумылышт ден чон шокшыштым почын ончыкташ полшен. Конгресс-холл ончылно пошкырт джигит-влак сылне куштымашышт дене, а национальный вургемым чийыше ўдыр-влак кумыс да чак-чак дене уна-влакым вашлийыныт. Зданий кӧргыш пурымеке, «поянлык да порылык коридор» гоч эртет. Россий калык акрет годсек уна-влакым вашлийын моштен. Тиде гана пошкырт мландыш уна-влак кумда элнан тўрлӧ луклаж гыч толыныт: Абакан, Санкт-Петербург, Тверь, Севастополь, Таганрог, Ижевск, Кемерово, Бийск, Нижний Новгород, Москва, Чита, Екатеринбург, Томск, Саратов, Казань, Владивосток, Домбай… Российын 63 регионжо гыч толшо уна-влакым шокшын вашлийме. Компетентный жюри чылалан сеҥымашым тыланен. 296 презентаций посна блок-влаклан шелалтын, «Янгантау», «Агидель», «Инзер», «Шульган-Таш» конференц заллаште ончыкталтын.
Мемнан кундем гыч «Эрвий» марий вокальный ансамбль фойештак уна-влакым сымыстарен. Ош тўрлеман тувырым чийыше ўдыр-влак ош йўксє гай койыныт. Нуно чылан ик вере чумырген шогалыныт. «Мемнан ансамбль шукерте огыл гына ышталтын, тыгай кугу мероприятийыш икымше гана лектынна», - ойла ансамбльын вуйлатышыже Нелли Байназова.
Ме сцена деке лишкырак миен, кокымшо радамыште улшо яра верыш верланышна. Форумым Башкортостан Республик вуйлатыше Радий Хабиров почын. Проектын авторжо Геннадий Шаталов выступатлен. Ме тудын дене фотографироватлалтна.
Импровизированный пушеҥгыште форумын кажне участникше изи тасмам сакен, тасмаштыже кушеч толмым возымо. Россий туризм пушеҥгыште ме Мишкан районысо Пӧкленде, Тӧҥгак, Козаш, Кемий, Чорай, Уял лышташ-влакым ужна.
Алена Илиева: «Ме «Шорыкйол» марий калык пайремым ончыкташ конденна. Роль-влакым модыныт: оза (Вадим Байназов), озавате (Лилия Шамиева), тўҥ савлай (Алена Илиева), кувава (Нелли Байназова), салтак (Кирилл Иликаев), мотор ўдыр (Галина Байрамова), чыган ўдыр (Лариса Самниева), танкистка (Надежда Акмурзина), самырык вате (Дарья Александрова). Музыкант-влак Вадим (тальянка) ден Кирилл (тўмыр) лийыныт. Реквизитлан кўнчылам, теҥгылым, шорык межым конденна. Чияш вургемым шке ямдыленна. Мемнан театральный дебютна Уфасе Конгресс-холлышто эртен. Тидлан пеш чот куаненна!».
Ойыртемалтше турпродукт
«Бирское купечество» ООО туристический операторын пашаеҥже-влак Сергей ден Светлана Смирновмытын идейыштым илышыш пурташ пўрӧ да мишкан марий-влак полшеныт. Турын типше - этнографический. Турист-влак Мишкан да Бирск районлаште илыше эрвел марий-влакын кум верышкыже логалыт.
Уфа ола деч 160 меҥге тораште Мишкан села верланен. Тушто чумыр Российлан икте гына марий калыкын илышыжым ончыктышо интерактивный музей верланен. Тушто Алексей Ибулаев, марий калык инструмент-влакым моткоч устан шоктен, кугезына-влак тўням мыланна почеш. А те паледа, вет икымше сото телефоным марий-влак шонен луктыныт. Тиде - марий тӧтрет пуч! Мутлан, тушман лишеммым ужын, марий тӧтрет пучым пуалта, ты йўкым тунамак вес илемыште колыт да пучыштым пуалтен, умбакыла уверым колтат. Тыге тыманмешке эн тора лукыш увер миен шуэш. Чылт кызытсе сото телефон гаяк …
Пўрӧ районысо Кужнур ялысе этнографический музейыште Наталья Мишенькина коҥгаш кўэштме мелна дене вашлиеш. Тыште уна-влак тўрлӧ марий йўла дене палыме лийыт.
«Чамук» еш озанлык Бирскыште верланен. Тиде олаште 1917 ийыште марий калыкын икымше погынжо эртен. Озанлык вуйлатыше Матвей Байназов Кугу Соказа ялын шочшыжо улеш. Оралтыште мардеж вакш, мўкш омарта-влак, вынем улыт. Вынем воктене сурт оза ватын вынем гыч темен шындыме яндар вўдшым тамлен ончыде от чыте. Пу левашыште (беседкыште) фотозона. Тыште кермыч дене оптымо коҥга, шўч дене чайым шолтымо самовар, тыланымаш лўҥгалтыш улыт. Мотор пєрт ончылно тўрлӧ ийготан родо-шочшо-влак мелна, пура дене уна-влакым вашлийыт, ты жапыште тальянка, тўмыр да оҥгыр сем почеш «Эрвий» ансамбль кушта. Мотор шондык гыч эн кугу ийготан уналан пєлекым пуат. Пӧртыш пурымеке, ме «Чап аллейыш» логалына. Тыште ешын тукымвожшо фотографий-влак дене ончыкталтын. Тукымвож 1890 ийыште Чамук кова деч тўҥалын, тачысе кече марте раш сўретлалтеш. Уна-влаклан кызытсе марий тувыр-влакым чиен ончаш пуат, «Кандырам» куштыктат.
Пайрем ўстелыште утларакшым ялыште ыштен налме кочкыш - ушкал ўй, шолтымо пареҥге, йошкар ушмен дене пырля шєнчалтыме ковышта, тувыртыш дене ыштыме подкогыльо, кешыр, кавун гыч кўэштме когыльо-влак, шудо чай мўй дене, чодыра емыж, пўкш да моло. Уна муро йоҥгалтеш. Кумылан-влак серлагышым, сертифицированный мўйым, пурам налын кертыт. Уна-влакым муро дене ужатат.
Финал - кугу корно тўҥалтыш
«Эрвел марий-влак деке унала» экскурсионный программа финалыш лектын. Участник-влак тошто да кызытсе пайрем марий вургемым чиен, мелнам кучен, оҥгыр, тўмыр да тальян сем почеш залыш пурат. Жюри член-влаклан пӧлекым пуат: моторын сӧрастарыме банке дене мўй, марий узоран календарь, пўктыш да мўй пўрӧ. Эн шоҥго участница Лена (63 ияш) Анечка уныкажым (8 ияш) вўден пурен, тидыже тукым-влак кокласе кылым ончыкта. Сергейын ойлымыж почеш, тиде ик кечаш тур идалык мучко, кеч-могай игечыште эртен кертеш.
«Эн сай этнографический маршрут» номинацийыште финалыш лекше 23 проект гыч «Эрвел марий-влак деке унала» проект «Идалыкын маршрутшо - 2022» всероссийский туристический премийын 3-шо степенян дипломжо дене палемдалтын.
Кє калык йўлам арала, кажныже уна-влаклан географийым да историйым туныктышыш савырнен кертеш. Регион-влак кокласе кыл вашла пагалымым да келшен илымым ончыкта. Уло мыланна мо дене кугешнаш да эше кушко кушкаш. Эн тўҥ поянлыкна - тиде еҥ-влак. Тўжвач ончымаште тўрлын койыт гынат, чон порылыкышт, кугезе йўлам пагалымышт, тудым арален да вияҥден толмышт дене икгай улыт.
Лена ХАКОВА.

«Эрвел марий-влак деке унала»
«Эрвел марий-влак деке унала»
«Эрвел марий-влак деке унала»
«Эрвел марий-влак деке унала»
Автор:Фирдаус Кадикова