Кугезе йӱлам арален кодена

Кугезе йӱлам арален кодена

17 ий жапыште тиде рӱдер, рашрак лияш гын, БР-се Калык келшымаш пєрт ГБУ-н филиалже, марий йылмым, культурым, йўлам арален кодымо да вияҥдыме верч ятыр пашам шуктен. Кызытат пашаже ушнен толеш, зданийым але мартеат олмыктымаш гына тудым сайынрак шукташ чаракым ышта.

Таче ме рӱдер вуйлатыше Алексей Ибулаев дене мутланышна, шукын тудым тыгак Васли Ольош семын палат.

- Алексей Васильевич, те тиде пашам кунам шукташ тӱҥалында? Ончыч тиде пашам кӧ ыштен?

- 2016 ий марте рӱдерым Мишкан селасе агропромышленный колледжын директоржо да чолга мер пашаеҥ Валерий Байбулатов вуйлатен, - вашештыш Алексей Васильевич. – Рӱдер да марий йӱлам, йылмым аралыме верч тудо ятыр тыршен. 2016 ийыште тиде пашаште тудым мый вашталтенам.

- Рӱдер могай направлений-влак дене пашам ышта?

- Марий историй да культура рӱдерын тӱҥ пашаже – марий калыкын культурыжым аралымаш. Тидым БР-се Калык келшымаш пӧртын уставыштыже возымо. Тидым ыштыме ик йӧн – художественный самодеятельность коллектив-влакым чумырымаш. Тыге Марий историй да культура рӱдер пелен «МуроЭм» мурышо ансамбль шочын.

Ансамбль утларакшым калык муро-влакым мура. Репертуарыште тыгак авторский муро-влак улыт. Мутлан, ансамбльын участницыже Галина Баширован. «МуроЭм» чӱчкыдын район да республик кӱкшытан тӱрлӧ мероприятийлаште участвоватла: Сабантуйышто, Белеш-фестыште да моло. Коклан Марий Элышке да марий калык илыме моло республикыште эртыше тӱрлӧ конкурслаште вийжым терга да тӱрлӧ призым сулен налеш. Мутлан, Йошкар-Олаште «Кугарня» газет газетын эртарыме «Какшан сер ӱмбалне» авторский муро фестивальыште дипломант лийынна.

- Те моло кундемлаште илыше марий-влак дене кылым кучеда?

- Кучена. Пошкырт кундем гыч самырык делегат-влак Марий Элышке идалык еда мият. Тиде пашам чӱчкыдын Марий историй да культура рӱдерлан ӱшанен пуат. Паша, конешне, куштылго огыл, но моткоч кӱлешан. Калык коклаште арам огыл ойлат: «Келшымаште – вий!». Тидлан кӧра тӱрлӧ кундемлаште илыше марий-влак коклаште кылым кучен да пеҥгыдемден шогыман. Тыге гына калыкна шке йӱлажым да йылмыжым арален коден кертеш. А йӱлана ден йылмына чак кылдалтыныт. Йылмына йомеш гын, йӱланат йомеш, йӱлана йомеш гын – йылмынат.

- Марий йылме ден кугезе йӱладам кузе арален кодаш шонеда? Тидын верч могай пашам шуктеда?

- Глобализаций манме пашан лектышыже утыр коеш, тудо кажне калыкын, поснак – изин, илышыжым молемда. Илыш йӱла вашталтмылан кӧра ятыр ожсо йӱла мондалтын толеш. Ик могырчын ончалмаште, молан вара мыланна кугезе йӱлана кӱлеш? Вет нунын деч поснат илаш лиеш. Но тыште иктым мондыман огыл – йӱлана калыкнан рӱдыжӧ, лач кугезе йӱлам шуктен гына калыкнам арален кодаш лиеш. Ятыр марий пайрем кызытсе жапыште, конешне, мондалтын. Нуным илышыш пӧртылташ тыршыман. Тиде пашам, кертмына семын, шуктена.

Кум ий ончыч Марий историй да культура рӱдер тыршыме дене «Маска пайремым» эртарышна. Тиде пайрем мо дене сай? Тышке йоча-влакым ушаш лиеш. Икымше гана «Маска пайрем» РДК-ште сценыште эртен гын, пытартыш гана 2 №-ан Мишкан кыдалаш школышто йоча-влак дене эртаралтын.

- Йоча да самырык-влак дене паша кузе шукталтеш?

- Йоча-влак дене паша – ик эн неле, но кӱлешан паша. Вет икшывына-влак мемнан ончыкылыкна улыт. Тиде пашалан, конешне, шукырак жапым ойыраш кӱлеш, школышто веле огыл, йоча садыштат. Йоча ден самырык-влак чын патриот, шочмо калыкышт ден элыштым йӧратен, кугыеҥ-влакым пагален кушкышт да сай айдеме лийышт манын, ондак нуным шочмо калыкым йӧраташ да йӱланам пагалаш туныктыман. Вет мунло да ушан еҥ-влак ожно арам огыл ойленыт: «Айдеме шочмо калыкшым ок пагале гын, кугыжанышымат куштылгын ужала. Шочмо калыкшылан пайдам кондаш ок тырше гын, кугыжаныш верч парняжымат ок пералте». Эше тыгай калык- мут уло: «Шочмо калыклышан кўлдымаш айдемын моло калык- лан йӧршын кӱлешыже ок лий».

Юмылан тау, калыкна эше шкенжын историйжым, йӱлажым, мифологийжым да легендыже-влакым монден огыл. Яллаште овда да моло водыж нерген тӱрлӧ оҥай историй-влакым шарнат, ятыр кумалтыш аралалт кодын. Мутлан, «Султан Керемет», Мишкан села воктенсе «Шукын кумалтыш», «Комбо кумалтыш», Ӱлыл Шогертен ял воктенсе «Шӱдымарий керемет»... Марий историй да культура рӱдер кумалтыш-влакым тӱзатыме пашалан кугу верым ойыра. Тыгак мондалтше марий семӱзгар-влак илышыш пӧртылталтыт. Кӱсле ден шӱвыр йӱк-влак тӱрлӧ пайремлаште уэшын йоҥгалташ тӱҥалыныт.

Фирдаус КАДИКОВА.