«Марий ТехноШыже»

Мероприятий Российысе Наука да технологий идалыклан лўмлалтын да «Марий ТехноШыже» манылтын. Вет кызытсе саманыште техника да у технологий-влаклан эҥертыде ончыко каяш ок лий. Ожсо йўлам, конешне, аралыман, но тудет кызытсе наука да технологий-влак дене таҥ ошкылшаш. Тидым ышташ лач тыгай выставка полшен кертеш.
Мероприятий деч ончыч ондак йодыш лектын: технический творчество ден Марий историй да тўвыра рўдерын пашажым кузе кылдаш? Башкортостан Республикысе Калык-влак келшымаш пєртын уставше дене келшышын, Марий историй да тўвыра рўдерын тўҥ задачыже – марий калык тўвырам аралаш да вия‰даш. Тыште ик эн кугу паша – марий йылмым арален кодаш. Могай йылмым илыше йылмылан шотлаш лиеш? Шочмо йылме дене калыкын мыняррак ужашыже мутланен моштышаш? Эше, шочмо йылмым еҥ-влак кузерак, могай кўкшытыштє палышаш улыт? Мемнан шонымаште, марий шочмо йылмыж дене илышын чыла сферыштыжат мутланен кертшаш, умылтараш келшыше йомакым мушаш. Тышке мо пура? Муро, литератур произведений да йомак-влак веле огыл, тыгак биологий, химий, математика, физика, информатика, кибернетика, технический творчество да моло. Каласен кодыде ок лий: марий калык гыч лекше ятыр уста ученый, шымлызе, программист уло. Тыгай еҥ-влакым илышын моло сферыштыжат вашлияш лиеш. Но нуно шке пашаштышт марий йылмым кучылтыт але уке? Раш вашмутым пуаш неле. Эше калык коклаште верысе «кулибин-влак» улыт. Нуно наука дене кылым яра жапыштышт кучат. Нунат шке пашаштышт марий шомак-влакым кучылташ тўҥалыт, шке кидышт дене ыштыме иктаж техникылан але агрегатлан марий шомакым пуат гын, йылмынам вияҥдаш могай-гынат полыш лиеш ыле. А тидым ышташ нуным кумылаҥдыман. Лач тидын верчын Марий историй да тўвыра рўдерыште «Марий ТехноШыже» лўман мероприятийым эртараш лийме.
Технический экспозиций шагал огыл экспонат гыч шоген. Тушто эсогыл шке кид дене ыштыме минитракторат лийын. Тудым Мишкан селаште илыше Юрий Баюршин поген, тидлан да конкурсышто участвоватлаш келшымыжлан самодеятельный конструкторлан кугу тау мутым ойлымо шуэш.
Мероприятийын тўҥ цельже паша-влакым ончыкташ веле огыл, тыгак нунын нерген марла ойлаш да умылтараш тыршымаш лийын. Марлаҥдыме технический термин-влакымат кучылташ тыршыме.
Выставка ончаш толшо-влаклан моткоч келшен. Ончаш гын утларакшым 2 №-ан Мишкан кыдалаш школышто тунемше-влак толыныт. Нунылан технический описанийым марла колышташ моткоч оҥай чучын. Мутлан, ВЕАМ робот-влак дене палдарымаш.
ВЕАМ робот-влакым ыштымаш тыглай паша веле огыл, а кумылым нӧлтышӧ сомыл. ВЕАМ – посна культура. Тудын шке философийже, эстетикыже уло, тудо творчествым кумдарташ чыла йӧным пуа. Марк Тилден, а ВЕАМ робот-влакым лач тудо шонен луктын, пўртўс дечын эволюционный идей-влакым кўсынлен, нейрон чылвырла дене виктарыме тўрлӧ янлык, кайык, копшаҥге да айдеме сынан робот-влакым ышташ кумылаҥын. У йӧнлан ВЕАМ лўмым пуымо. Шомакыште кажне букваже могай гынат мутым ончыкта: B - Biolоgy (Биологий), E - Electronics (Электроника), A - Aesthetics (Эстетика), M - Mechanics (Механика).
Выставкыште тыгай экспонат-влак лийыныт:
скорпион сынан робот; тошто принтерын ужашлаж гыч ыштыме инерционный фонарик; марий семўзгар – ковыж (тиде ковыжышто йўкым пьезоэлектрический звукосниматель луктеш, тудым калькуляторын пищалкыж гыч ыштыме); марла мутланыше курчак (курчакыште йўкым microSDHC шарнымаш картан MP3 проигрыватель луктеш); тўжвал тул двигательын посна видше – Стерлинг двигатель (тиде модель тыглай коҥга тул дене пашам ышта); ушан розетке (кушто розетке уке, но стандартан цоколевкан волгалтарыше лампе уло, сайын полша), потолок плитка гыч ыштыме, радиосигнал полшымо дене виктаралтше самолет модель; Николо Теслан трансформаторжо (тиде устройство дене изобретатель энергийым провода деч посна ятыр километрышке колтен кертын, тиде энергий дене накаливаний лампе да электрический моло прибор пашам ыштен кертыт); шке ыштыме тичмаш приводан минитрактор (сурт озанлыкыште кугу полышкалыше - тудын дене шудым солаш, погаш, лумым куаш лиеш, тыгак грузым шупшыкташ да моло пашаланат келыштараш йӧн уло - Ю. Баюршинын пашаже, кордовый самолет модель - тудым Иван Бикмурзинович Бикмурзин вуйлатыме дене Мишкан селаште, эртыше курымын 90-ше ийлаштыже авиамодельный кружокыш коштшо йоча-влак ыштеныт.
Икманаш, выставка оҥай лийын. Мероприятий гын марий йылме икте-весе коклаште мутланаш да почеламут ден йомак-влакым возаш веле огыл, технический термин-влакым умылтарашат келшен толмым рашемден.
А. ИБУЛАЕВ, Мишкан селасе Марий историй да тўвыра рўдерын тўҥ методистше.