«Эртыше гыч кызытсе жапышке»

«Эртыше гыч кызытсе жапышке»

Тиде «путешествийышке» ача-ава, туныктышо да посна уна – тӱрлӧ жапысе пионер-влак ўжылтыныт. Йоча общественный организацийлан 8 гыч 18 ияш марте йоча, самырык-влак да кугыеҥ-влак гыч шогышо ушем-влак шотлалтыт.

Йоча ушем-влакын пашаштым Россий Федераций Конституций, Йочан праваж нерген конвенций, «Общественный ушем-влак» да «Самырык да йоча общественный ушем-влаклан государственный полыш нерген» федеральный закон-влак гарантироватлат.

Российын историйыштыже тўрлӧ йоча общественный ушем лийын. Октябрь революций деч ончыч кугу тыгай организаций

лийын огыл. Но икмыняр ушем лийын. Мутлан, 19 курым мучаште «Кайык ден янлык-влакым аралыме шотышто Май ушем-

влак» шочаш тўҥалыныт. Тыгай ушем-влакым ышташ финн йомакзе Захарий Толелиус темлен. Российыште икымше Май ушем 1898 ийыште шочын. Революций деч вара Май ушем-влак негызеш «Самырык натуралист» движений шочын.

1906 ийыште Российыште йорло йоча-влак коклаште «сетлемент» тўнямбал движений пашам ышташ тўҥалын. Но 1908 ийыште тудым, социализмым пропагандироватлымылан кӧра, петырыме.

1909 ийыште организаций вес – «Йоча паша да каныш» («Детский труд и отдых») лўм дене пашам ышташ тўҥалын.

1909 ийыште Российыште Павловск олаште икымше скаут организаций ышталтын. Скаут-влак шкеныштым «разведчик» маныныт, теве гына скаут организацийыш пурышо-влак «пире иге» лўмым нумалыныт. 1917 ий деч вара скаут движений антисоветский радамыш пурталтын. 1921 ийыште пытартыш скаут организаций-влакым комсомолец-влак кырен шалатеныт. 1922 ийыште нуным петыраш пунчалме. Руш скаут-влакын пытартыш слётышт 1923 ийыште эртен. Но слётым шалатыме, а организатор-влакым арестоватлыме.

1918 ий шыжым самырык коммунист-влак йоча организаций (ЮКов) ышталтын, но ик ий гыч тудым петырыме. 1921 ийыште у всероссийский йоча организацийым ышташ пунчалме. Тыге Москва олаште икымше пионер организаций ышталтын. Майыште Сокольник паркыште икымше пионер тулото ылыжталтын. 1922 ийыште пионер организаций-влакым Совет Россий мучко ышташ пунчалме. Тыге пионер организаций шочын, тудо 1924 ий марте Спартак лўмым нумалын. 1924 ийыште В. И. Ленин лўмеш всесоюзный пионер организацийыш савырнен.

1923-24 ийлаште икымше октябрёнок группа-влак шочаш тўҥалыныт. Октябрёнок группа-влакым школлаште пионер да

комсомолец-влак кокла гыч сайлыме вожатый-влак вуйлатеныт. Нине группылаште йоча-влак пионерыш пураш ямдылалтыныт. Октябрёнок группа-влак икымше класслаште ышталтыныт, йоча-влак октябрёноклан пионерыш пурымешкышт шотлалтыныт. Группын символжылан йошкар флажок шотлалтын. Октябрёнок группа-влак икмыняр ужаш –

«звёздочка» гыч шогеныт. Кажне «звёздычкышто» утларакшым вич еҥ лийын (классыште тунемше йоча-влак шот визытлан пайлалтын гын). Октябрёнокыш пурымо годым йоча-влаклан посна – вич мучашан йошкар значок пуалтын. Значокышто В. И. Ленинын йоча годсо изображенийже вераҥдалтын.

Пионер организацийын шочмо кечыжлан 1922 ий 19 май шотлалтеш, тудо Всероссийский комсомол конференцийын пунчалже почеш ышталтын. Организацийын тўҥ ужашыжлан пионер дружина шотлалтын. Дружина пионер отряд-влак гыч шоген, отрядыште 3 еҥ деч шагалрак еҥ лийын кертын огыл. Всесоюзный пионер организацийым ВЛКСМ вуйлатен.

Совет жапыште йоча-влаклан жапым пайдалын эртараш ятыр Пионер дворец ден Пионер пӧртым чоҥымо.

Пионер тыглай кечын школ форма денак коштын, ешартышлан йошкар галстукым пидаш да пионер значокым пижыктышаш лийын. Торжественный пайрем-влак годым посна пионер формым чиеныт. Тудо пионер тувыр, ўштӧ, йошкар пилотка, пионер галстук да значок гыч шоген. Знаменосец-влак ваче гочышт йошкар лентым сакеныт да ош перчаткым чиеныт.

Пионер посна Пионер закон-влакым палышаш лийын. Пионер радамышке 22 апрельыште – В. И. Ленинын шочмо кечыштыже пуртеныт. Тидын годым торжественный линейка эртен. Тушто ончыкылык пионер товатмутым ойлен. Тылеч вара шўешыже кугурак пионер, комсомолец але коммунист йошкар галстукым пидын да пионер значокым пижыктен.

Кугу Отечественный сарыште ятыр пионер тушман дене лўдде кредалын. Нуно разведчик, партизан, юнга лийыныт. Сусыргышо салтак-влакым шылташ полшеныт. Сар жапыште ятыр пионер медаль да орден дене палемдалтын. Ныл еҥ Совет Союзын Геройжо лийын – Лёна Голиков, Зинаида Портнова, Марат Казей да Валя Котик. Нунын кокла гыч иктыжат сеҥымаш марте илен шуктен огыл. Совет Союз Герой лўмым чылаштланат колымекышт пуымо. Тыныс жапыште пионер-влак тўрлє пашам шуктеныт. Тўҥжӧ, Тимур движенийыште участвоватленыт – ветеран да пенсионер-влаклан полшеныт. Тыгак макулатурым, кўртньӧ пудыргым, куэ кычыкым погеныт. Школлаште строй да муро смотрышто участвоватленыт, «Волгыжтўр» («Зарница») военнизированный модмаш дене модыныт. Пионер-влак чулымын тўрлӧ кружок ден секцийлашке, походлашке коштыныт. Шукын Морзе азбукым, флажок-влак дене сигналым пуаш тунемыныт. Пионер-влаклан «Ужар патруль», «Канде патруль», «Милицийын самырык полышкалышыже» отряд-влак ышталтыныт.

Йоча-влак кеҥежым шукын пионерлагерьлаште каненыт. Эн кўкшӧ статусан лагерьлан «Артек» всесоюзный пионерлагерь шотлалтын. Кокымшо верыште «Орлёнок» всероссийский пионерлагерь лийын.

Пионер-влаклан рушла «Пионерская правда» газет-влак, «Пионер», «Костёр», «Юный техник», «Юный натуралист», да моло журнал-влак лектыныт. Марла «Ямде лий!» газет ден «Кече» журнал савыкталтыныт. Радио дене «Пионерская зорька» передача лийын, Рўдӧ телевиденийыште «Орлёнок» телестудий пашам ыштен, кинотеатрлаште кино деч ончыч «Пионерия» документальный киножурнал ончыкталтын. Самырык тукымым сайын воспитатлымыжлан пионер организаций 1962 да 1972 ийлаште Ленин орден дене палемдалтын.

14 ийым темымеке, пионер-влак комсомолыш пуреныт. Комсомол (ВЛКСМ) кужунжо Всесоюзный Ленинский Коммунистический самырык союз манылтын, тудо Совет Союз компартий (КПСС) вуйлатыме дене пашам ыштен.

КПСС-ын кўштымыжє почеш, ВЛКСМ В. И. Ленин лўмеш всесоюзный пионер организацийым вуйлатен, ВМФ ден ВВС-ын шефышт лийын, Всесоюзный комсомольский ударный стройкыласе пашам виктарен.

Школышто эртыше путешествийыште йоча-влак чыла тиде нерген пален налыныт, а илалшырак уна-влак йоча да самырык жапыштым шарналтеныт.

Вашлиймаш тўҥалтыште уна-влаклан изирак презентацийым ончыктымо да экскурсийым эртарыме – йошкар галстукым, пионер барабаным, горным, пионер ден октябрёнок-влакын фотографийыштым, дружина альбом-влакым, пионер-влакын 1988-1989 ий-влаклан планыштым да молым ончыктымо. Йоча-влак алал кумылын Татьяна Федоровна Сайфутдинован ойлымыжым колыштыныт.

Тудын пионер жап нерген ойлымыжо моткоч оҥай лийын. Фотографий-влакым ончыктылын, Татьяна Федоровна пионер лагерьыште кугурак вожатый лийын ыштымыж нергенат палдарен.

Тылеч вара пионер жапше нерген Вера Алексеевна Кутсатова ойлен, тудат йоча жапысе фотографийже-влакым ончыктен. Варажым пионер жапышт нерген Алексей Ахмазович Иванов ден Людмила Николаевна Айкашева палдареныт да йоча-влаклан келшен илаш, чолга, чулым да мутым кучышан, эҥгекыш логалшылан эре полшаш ямде лияш тыланеныт. Вет пионер-влакым ожно лач тыгай лияш туныктеныт. Вашлиймаште Кугу Соказа сельский поселенийын депутатше Олег Егорович Тапаев эше ик гана йошкар галстукым пидын ончен да пионерын товатмутшым йўкын лудын.

Вашлиймаш мучаште йоча-влак дене, налме шинчымашыштым иктешлаш манын, модмаш-викторина эртаралтын. Тушто оҥай йодышлан вашмутым пуаш кўлын. Модмаш-викториныште 8-ше классыште тунемше сеҥен. Чаманаш кодеш, тачысе кечылан элыштына кугу да сай йоча организаций уке, волонтер отряд-влак веле улыт. Пўнчер ялысе школышто

«Поро шўм» добровольный волонтер ушем пашам ышта, тудым Валентина Геннадьевна Янгуатова вуйлата. Волонтер-влак, пионер да тимуровец-влак семынак, илалше-влаклан полшат, тўрлӧ мероприятий, акций-влакым эртарат, республиканский да всероссийский мероприятийлаште участвоватлат.

Вашлиймаш деч вара уна-влакын школ гыч кайымыштат шуын огыл, вет, йоча жапыштым шарналтыме-

ке, чылаштынат чонышт вургыжын. Ме ўшанена, нунын шарнымашышт да тыланымашышт самырык тукымлан сайрак лияш да шочмо калыкна ден элнам кумылын йӧраташ да нунын верч тыршен илаш кумылаҥдат.

В. ЯНГУАТОВА.