«Блокада кинде»

«Блокада кинде»

Урокышко «Поро шўм» движений волонтер, РДШ да «Самырык Гвардийын» чолгаеҥже-влак пуреныт.

Йоча ден самырык-влак пырля «Блокада Ленинграда», «О хлебе в блокадном Ленинграде», «Один день из жизни Ленинграда» видеоролик-влакым онченыт. Тунемше-влак тыгак блокада жапыште Ленинградыште илыше тунемше Лена Мухинан «Сохрани мою печальную историю...» дневникшым лудыныт.

Тиде дневник кажне еҥым ойгатарен да илыш нерген шоналташ таратен.

Палемдыде кодаш ок лий: блокадыш логалше Ленинградыште кажне еҥлан улыжат 125 грамм киндым пуэныт, тудыжымат чын ложаш гыч ыштыме огыл – тушко тўрлӧ вартышым ешареныт. Ленинград ола Кугу Отечественный сар жапыште блокадыште 872 кече лийын – 1941 ий 8 сентябрь гыч 1944 ий 27 январь марте. 872 кече манаш гына куштылго, кочкаш уке гын, ик кечымат илен лекташ неле. Тидлан кӧра блокада ола калыклан пеш неле текшырымаш лийын. Тўрлӧ данный-влак почеш, Ленинградыште блокада жапыште 692 тўжем гыч 1,5 миллион марте еҥ колен, нунын кокла гыч 97 процентше – шужен колен. Эн неле жаплан 1941 ий декабрь гыч 1942 ий февраль марте жап шотлалтын. Кум тылзе жапыште олаште 250 тўжем еҥ колен. Шукыж годым еҥ-влаклан кечеш 125 грамм кинде гына логалын – ик еҥлан минимальный паек лач тыгай лийын. Тыгай паек дене тудо ик сутка илышаш улмаш. Пашам ыштыше-влаклан ик суткалан 250 грамм киндым пуэныт. Коклан тиде кинде илышым утарен коден.

1941 ий кеҥежым да шыжым немыч войска-влак Ленинград деке писын лишемыныт да тудым вашке сеҥен налмылан ўшанаш тўҥалыныт. Но ола ончылно Йошкар армий пеҥгыдын шогалын да тушманлан карум пуэн. Тылеч вара вермахт олам оҥгыш налаш лийын. Тыге, фюрерын личный приказше почеш, Ленинград блокадыш логалын. Туге гынат, тўрлє нелылыкым чытен, ола илен, пашам ыштен да тушман дене кредалын. А пашам ышташ, кучедалаш да илаш вий ден ўшаным лач блокадный кинде пуэн. Тидлан кӧра тиде кинде блокадный Ленинградын символышкыжо савырнен.

Ленинград блокадыш логалме деч ончыч олаште кугу эҥгек лийын: немыч авиаций оласе Бадаевский склад-влакым бомбитлен шалатен – иканаште 3 тўжем тонн ложаш йўлен каен. Тылеч вара блокада тўҥалын, продовльствийым намияш корно петыралтын. 18 июльыштак продуктым карточка дене пуаш тўҥалме. 8 сентябрь гыч паекын кугытшо утыр иземаш

тўҥалын. Тыге, июльышто паек 800 грамм кинде гыч шоген гын, шыжылан да телылан 200 да 125 грамм марте иземдалтын. 200 граммым пашам ыштыше-влаклан пуэныт, молыштлан – 125 граммым гына.

1941 ий октябрьыште Смольныйышто пищевой промышленность отделын совещанийже эртен. Тушто специалист-влаклан

куштылго огыл задачым шындыме – кочкышым пищевой огыл сырьё гыч ышташ. «Ложашым мо дене вашталташ лиеш?», - шоненыт химик, технолог, повар-влак. Совещанийыште профессор, технический наука доктор, Ленинград оласе лесотехнический академийын гидролизный производство кафедрыже вуйлатыше Василий Иванович Шарковат (1907-1974)

лийын. Лач тудо ложашышке гидроцеллюлозым (блокада жапыште тудым кочмо целлюлоза маныныт) ешараш темлен.

Гидроцеллюлоза – посна химический йєн дене обработатлыме пу. Вўдыштӧ тыгай порошок лєча да руаш сынан лиеш. Ученыйлан гидроцеллюлоза гыч руашым ыштен ончашыже ик суткам гына пуэныт! Ик сутка гыч ик килограмм наре нелгытан гидроцеллюлоза руашым пекарь-влаклан пуымо. Эше ик сутка гыч целлюлозан киндым кўэштын лукмо.

Тўжвач ончалмаште тудо моло кинде дечын ойыртемалтын огыл, но тамже кочо да шудо таман лийын.

Блокадысе киндын рецептшым рашемдаш неле. Тудет кажне кечын, манаш лиеш, вашталтын.

Икманаш, мо лийын, тушечын ыштеныт. Чыла текшыраш гын, составше тыгайрак лийын: 10-15 процент – целлюлоза, 10-15 процент – жмых да полто, 2 процент – ложаш пурак, 1 процент – лўс, 70-75 процент – уржа але моло ложаш. Киндым кўэшташ формышко соляр ўйым йыгеныт – моло ўй лийын огыл.

Целлюлоз ложашын пайдаже пеш шагал. Чын лияш гын, тиде кочкыш огыл, а шужымым ондалыше вартыш. Кызыт тыгай целлюлозым коям пытараш кучылтыт. Эн неле жапыште киндын пелыже наре ужашыже гидроцеллюлоза гыч шоген.

Блокадыш логалше Ленинградыште 14 кинде завод пашам ыштен. Коклан пашаеҥ-влак ситен огытыл, электроэнергий лийын огыл, топливо ден вўд ситен огытыл. Кокымшо кинде завод пашаеҥ-влак завод гыч Нева эҥер марте чылвырла шогалыныт да икте-весыштлан ведра дене эҥер гыч кошталме вўдым пуэденыт.

Ӱдырамаш-влак пуым ямдыленыт. Нунын паша сменашт коклан 16-18 шагат марте шуйнен. Кинде заводын пашаже нерген

ик пашаеҥ теве тыгеракын возен: «Цехыште йўштӧ. А руашлан овараш шокшо кўлеш. Тидлан кӧра ме цех кӧргышкӧ тўрлӧ шўкым, оҥай, воштыр-влакым нумалынна да тулым ылыжтенна. Тулотын палыже кужу жаплан кодын. Коклан фуфайкым кудашынна да руашым леведынна... Коҥга-влак йўдшє-кечыже пашам ыштышаш лийыныт. Пу ситен огыл. Коклан куд коҥга гыч кокытшо гына пашам ыштен, але иктыже веле, но паша нигунам чарнен шогалын огыл. Кажне пел шагат гыч, манаш лиеш, воздушный тревогым увертареныт. Немыч самолет-влак кайык кашта гай чоҥештеныт, кинде заводым чарныде бомбитленыт. Туге гынат, ме лым лийде пашам ыштенна – киндым кўэштынна. Чыланат шкеныштын илышыштым арален кодаш огыл, а киндым жапыштыже лукташ да калыклан колташ тыршеныт. Но бомба йымалне ятыр еҥ колен...».

Кинде пеш шерге лийын, тидлан кӧра тудым Ладожский ерыш пурен кайыше тер ден машина-влак гычат луктыныт. Вашке луктын шуктеныт гын, мешак покшелне ложаш эше кукшо лийын. Нӧрышӧ ложашым коштеныт да уэшын йоҥыштеныт. Ий дене олашке эн ончыч ложашым конденыт. Ондак, ий вичкыж лийме годым, киндым имне дене конденыт. Машина-влак корно пеҥгыдеммеке веле кошташ тўҥалыныт.

Илыш корнышто движений йўдшӧ-кечыже чарнен огыл гынат, икымше теле Ленинградыште пеш нелын эртен. Тидлан кєра кинде нимучашдыме шерге лийын. Изи курика киндат ятыр илышым арален коден кертын. Кинде дене тўрлӧ подвиг ден йомдарымаш кылдалтыныт. Мутлан, Ленинград оласе пекарь Даниил Иванович Кютинен нерген историй. 1942 ий 3 февральыште тудо паша верыштыже шужен колен. Ярнен лийын гынат, шкаланже ешартыш ик кинде курикамат налын огыл. Д. Кютиненым, колымекыже, Ленинград блокадын шарныма книгашкыже пуртымо.

Блокадысе киндын ўпшыжат, тамжат лийын огыл манын ойлат. Тунамсе пекарня йыр кызытсе пекарня-влак йыр шарлыме гай кинде пуш шарлен огыл. Туге гынат, блокадыште илыше-влак деч йӧршын вес шомакым колаш лиеш: «Мый але мартеат тиде изи, 3 см наре кўжгытан шем, ньымырарак киндым шарнем. Тудын пушыжо да тамже нимучашдыме тамлын чучыныт! Ложашыже тушто шагал лийын гынат, ме тиде киндым тамлештын кочкынна. Тиде тамым мый нигунам ом мондо!». Тиде

блокадыште илыше Зинаида Павловна Овчаренкон шарнымашыж гыч.

Кызыт ме блокада нерген шуко палена. Но ме нигунам суткаште 125 грамм киндым гына кочкын илен огынал. Мыланна, шужем ийым уждымо-влаклан, тиде кинде пўчкышын чын акшым умылаш неле. Ала тиде киндым кидышкына налына да кочкын ончена гын, Ленинград ола калыкын подвигшым сайынрак умылаш тўҥалына?

В. ЯНГУАТОВА.