«Туныкташ огеш лий кудалташ»

«Туныкташ огеш лий кудалташ»

БГУ-н Бирск оласе филиалыштыже марий йылме пєлкан пашам ыштымым чарнымыжлан ынде икмыняр ий лиеш. Молан петыралтын? Тидын нерген мер калык, марий абитуриент-влак да нунын ача-авашт коклаште утыждене тургыжланыше лийын огыл манаш тоштам. Чылан палат: олаште веле огыл, ынде марий яллаштат, еш да йочасад гычак тўҥалын, икшывыштым рушла кутырыкташ тыршат. А ача-ава-влак марий йылме урокым утылан шотлат, моло предметым тунемаш мешая, маныт. Чылан палат, тидын нерген ойлат, но… кушко каена? Тыге ынже лий ыле манын, верлаште ни йочасадлаште, ни ешыште нигӧ раш пашам ок намие. А южо йочасадыште марий воспитатель-влак але нунын вуйлатышышт марий йоча-влакым лўмынак рушла ойлыктат, а марла - пуйто ойӧрӧ. Тидымат палат, шеҥгечын ойлат, но иктат - ни марий ялсовет але клуб пашаеҥ, ни туныктышо але марий мер культурный автономийым, о-ой, тунаре шукым, эсогыл республиканскийым шочыктенна манше-влак - тиде проблемым огытат тарвате, йочасадлаш да школлаш пуренат огыт тошкал. Икманаш, умыландарыме пашам намийыше уке. Конешне, кӧ тунам марий пӧлкаш тунемаш кая?

Рушла манаш гын, марий йылмым тунемаш «спрос» уке, абитуриент ок мие… Айста шкенам шке огына ондале, шкаланна чон почын ойлена: вет лач тиде петырымыштын тўҥ амалже ыле. А, вес могырым, изинек икшывыштым шочмо йылме деч йўкшыктараш тўҥалмылан ача-ава-влакымат титаклаш ом тошт. Кодшо курымын 90-ше ийлаштыже шочшо кызытсе самырык ача-ава-влак дене кє умыландарыме пашам шуктен шоген? Умылен моштыдымыштлан кӧра огыл мо шке шочмо йылме деке тыгай нигилизм койышым ончыктат?

Мый, школыш тунемаш кайымешкем, ик руш мутымат пален омыл. Иктаҥашем да тугодсо моло ўдыр-рвезе-влакат тыгаяк лийыныт: школышто веле рушла тунемаш тўҥалынна. А теве татар йылмым изинек умылаш да палаш нигє туныктен огыл гынат, кугурак-влакын пошкудо ялласе татар-влак дене нунын йылмышт дене кутырымым колыштын, тиде йылме ойышкына шкеак шыҥен. Но, «Икшывына руш йылмым ок пале, ньӧньӧй лийын кушкеш» манын, тунам нигӧ тургыжланен огыл. Мыланнат, школыш кайымешке, рушла ойлен моштыдымо-влаклан, тиде мешаен огыл, мӧҥгешла, шочмо да эше пошкудо ял калыкын йылмыжым палыше йочалан ушанрак лияш да моло предметым, тыгак математикым, физикым, биологийым, химийым, а руш да йот йылме-влак нерген ойлыманат огыл, сайын тунемаш полшен. Студент жапым, армийыште служитлыме пагытым да эртыше илыш корным шарналташ гын, марий улмем да шочмо йылмым сайын палымем деч нигунам вожылынат, тидлан ӧкыненат омыл. Шкеныштын ик йылмыштым веле палыше руш-влак шочмо йылмышт дене кузе чын возашат шукыж годым мемнан деч, рушла палыде, марий ялыште шочын-кушшо-влак деч тунемыныт…

Конешне, кызытсе илышыште туныктышо-влакланат куштылго огыл. Вузлаштат шуко нелылыкым чытат. Чылам производствысо гай шийвундым ыштен налаш да шкендым шке ашнаш чыштырат. Гуманитарный вузлаштат технологический производствым шыҥдарыме корным кычалашышт перна. Кузе уке гын? БГУ-н Бирск филиалыштыжат кодшо арнян тиде темылан икмыняр кече кутырымаш лие. Йӧным, корным кычалман. Полшен кертшыже кӧ? Адак гынат марий-влак коклаштак. Ты шотышто каҥашыме годым, вузышто уэш марий пӧлкам почаш манын, сай ойпидышыш шуын кертме. Вес кечынже БГУ-н тысе филиал директоржын пашажым шуктышо В. В. Ганеев да туныктымо (учебный) паша шотышто алмаштышыже А. А. Карамова дене эше ик гана кутырышым да чылажымат шот дене рашемдышым. Тений, у тунемме идалык гыч, марий да руш йылмым туныктымо пєлкам почыт. Бюджет верыште 12 студент тунемаш тўҥалеш. А вес ий марий да англичан йылмым тунемаш кумылан абитуриент-влакым погат, пӧлкаште тыгак 12 вер лиеш. Умбакыже илыш ончыкта. Тунемаш мияш тӱҥалыт мо? Кызытсе илышыште, роскотым ончаш гын, ача-авалан икшывыжым лишылрак олаште верланыше тунемме заведенийыште туныкташ йӧнанрак. Но, вес могырым, моло профиль дене специальностьым, шкаланышт кўлешан шинчымашым, келшыше профессийым налаш шонышо марий ўдыр-рвезе-влакым кузе чарет? Садланак пытартыш ийлаште Бирск ола воктелсе ялла гыч марий студент-влакым Ижевск, Пермь, Уфа, Екатеринбург, Казань, Нижневартовск, Москва, Питер да тораште улшо моло олаласе вузлаштат ужаш лиеш. Адакшым вет тушко виян, ЕГЭ-м кучымо годым кўкшӧ баллым погышо тунемше-влак каят. БГУ-н Бирск филиалжым вуйлатыше В. В. Ганееват «Сай абитуриент-влакым вучена» манеш, мутлан, марий пӧлкаш пурашлан школым тунем пытарыме годым ЕГЭ-ште 70 балл деч шагал огыл погыман. Кўкшӧ шинчымашан тунемше-влак тушко документыштым пуышт манын (Моло вузыш пурен кертшашлык баллым ситарыдыме-влак гына огыл.), кузе лийман? Марий йоча да ача-ава-влак дене пашам ыштыман, туныктымо кўкшытым саемдыман. Марий йылмым, тўвырам, йўлам вияҥдена манын, сабантуй гай тўшкан погынен, показательный массовкылаш пурен каенна, а тыгодым марий ялласе кугу школлаштак шочмо йылмым тунемме предметым петырен толыт, ача-ава-влак шкеныштын икшывыштым руш але вигак йот элысе еҥ семын ужнешт. А вузышто тунемме годым, кеч марий пӧлка, кеч весе лийже, тушто предметым туныктымо дене тӧр эше интеллектуальный вияҥме корныш лекташ негызым пуэн шогат гын, тидыже, мутат уке, виян тунемше-влакым шкешт деке тунемаш налаш моткоч сай йєн. Марий йылме пєлкаште тунем лектеш гынат, келге шинчымашан, пеҥгыдын да кумдан шуаралт лекше специалист илышыште шканже корным эре муэш, кеч-могай сферыштат кўлешан лиеш. Тек тудо марий йылмым (Кудыжо илышыште ок кўл маныт.) туныкташ ок тўҥал, но шинчымашым погымо ўнаржылан кӧра моло вере шканже пашам муэш. Тидын шотышто ойыртемалтше марий-влак нерген шуко примерым кондаш лиеш. Тугеже, вузын марий пӧлкаштыже тунеммаш престижный лийже манын, туныктымаште конкурентоспособность манме могыржымат ушыш налман. Предметым гына туныктымо деч посна ўдыр-рвезе-влаклан шинчымаш тўня моло семынат оҥай лийшаш.

И. ГУБАЕВ.