Кочамын тукымжо

Кочамын тукымжо

Кугу Соказа, Тӧргымдӱр, Коклалоҥго, Пўнчер ял-влак Кугу Соказа сельсовет сельский поселенийыш пурат. Тиде сельский поселенийын рӱдыжлан Кугу Соказа шотлалтеш. Илем 400 утла ияш. Район мучко марий калык лач тиде вер гыч шарлен манына гынат, очыни, кугун йоҥылыш она лий. Тиде сельский поселенийыште шочмо йӱла ден йылмына верчын пеҥгыдын шогышо марий-влак илат, еҥ-влак калыкын историйжымат да шкеныштын тукымыштымат келгын шымлаш тыршат. Ик тыгай шымлызе Кугу Соказа ялыште илыше Олег Михайлов ыле (1964-2020). Тудо шкенжын тукымвожшым пеш сайын шымлен.

Олег Владимирович 1984 ийыште Пӱрӧ оласе медучилищым тунем пытарен, варажым кум ий Владивосток олаште – погранвойскан теҥыз частьыштыже служитлен. Демобилизаций деч вара Пӱрӧ районысо яллаште фельдшерско-акушерский пунктлаште пашам ыштен: ондак Костарево ялыште, варажым – Изи Соказаште. Фельдшер пашалан 20 ийым пуымеке, Олег Михайлов БР-се Белебей районысо Глуховский станций селаште санаторийыште ыштен. Тушто 17 ий массажист да грудиотерапий пашаеҥ лийын. Чаманаш кодеш, ноябрьыште Олег Владимирович ош тӱня дене чеверласен. Но чеверласымыж деч ончыч пеш кўлешан пашам ыштен – тукымвожшым шымлен шуктен. Тидын нерген мыланна тудын Родион шольыжо палдарыш.

Олег Владимировичын пашаж дене моло еҥ-влакат палыме лийшаш улыт, тидлан кєра ме тудын тукымвожшо дене палдараш лийна.

Токбай насыл. Эн ожныжым тиде насыллан негызым кє пыштымым ынде рашемдаш неле. Тидлан кӧра тукымвожым Токберде Токмаев деч (1747 ийыште шочын) тӱҥалына. Тудо 1766 ийыште мужыраҥын. Марлан Дӧртыльӧ гыч Кугубека ден Уразбай Иликеевмытын Уразбика ўдырыштым налын. Нунын кок икшывышт нерген палыме - Зайнаш эргышт (1767 ийыште шочын) ден Ананбике ўдырышт (1764) лийыныт. Ананбике Тымбай ялышке Сарманаев фамилиян мишарлан марлан лектын.

Кокымшо тукым – Зайнаш Токбердин (1767). Тудо Кингырбаш гыч Акбика Икшинбаевам (1770) марлан налын. Нунын кум икшывышт нерген палыме - Минась ӱдырышт (1789), Петрушка але Петай (1802) да Алпай (1806) эргышт лийыныт.

Кумшо тукым – Петрушка (Петай) Зайнашев. Тудын ныл эргыже лийын: Шумат (1822), Шумакай (1827), Шамсутдин (1829) да Шумагул (1833).

Нылымше тукым – Шумат Петрушкин. Шуматын ныл эргыже лийын: Шуматбай (1843), Умитбай (1846) да Кумышбай (1849).

Визымше тукым – Шуматбай Шуматов. Шуматбайын Талатай ден Сакарбай эргыже-влак лийыныт, шочмо ийыштым эше рашемдыме огыл.

Кудымшо тукым – Сакарбай Шуматов. Тудын Микайла (Михаил, 1914) эргыже лийме нерген палыме.

Шымше тукым – Михаил Сакарбаев. Тудо Начук Яныбаевам (1911) марлан налын. Начук Яныбайын ўдыржє лийын. Тиде Яныбайын куд икшывыже улмаш: Напес ӱдыржӧ (куд икшывыже лийын: Алексей, Санька, Лиза, Иван, Нина, Василий), Начук ӱдыржӧ (Зоя, Володя, Толя, Борис, Николай), Миклай эргыже (Мньяза, Менъысте, Ольга, Маруся), Михаил эргыже (Андрук) - 1942 ийыште фронтышто увер деч посна йомын, Настай ӱдыржӧ - марлан лектын огыл. Изирак Софья ӱдыржӧ куд икшывым ыштен: Дусям, Аннам, Толям, Ритам, Артёмым, Ринам.

Кудымшо тукым – Владимир Михайлов (1940-2006, Кӱшыл Соказа ял). Ялыште тӱҥалтыш образованийым налмеке, Калинин лўмеш колхозышто механизатор лийын ыштен. 23 ияшыж годым (1963 ийыште) мужыраҥын.

Владимирын ватыже Кӱшыл Соказа ял гыч Надежда Андриановна (ӱдыр фамилийже – Андрианова, 1939-2017 ийлаште илен) лийын. Тудо Аднабай Сабанчин тукым гыч улмаш. Аднабай Сабанчин (1770) Унай Тюльбаевам марлан налын лийын. Нунын кум икшывышт шочын: Унакай (1791) ӱдырышт да Янаби (1799) ден Якей (1804) эргышт.

Янаби Аднабаевын Манай (1827), Шамыкай (1836), Шамшит (1845), Шамидан (1846) эргыже-влак лийыныт. Нуно Пўнчерыште иленыт. Шамидан Янабиев (1849) Эрстаным марлан налын, нуно Кӱшыл Соказа ялыште иленыт. Шамидан ден Эрстанын куд икшывышт лийын: Чамук (1890), Сагида, Самига ӱдырышт, Шаймардан эргышт, Сакиян ӱдырышт, Камелан эргышт.

Чамук Шамидановна Шамиданова (1890-1963) тунемын кертын огыл - ешыште изирак шольо-шӱжарже-влакым ончен. Пайгазлан марлан лектын. Нунын Начук ӱдырышт эн кугу лийын. Тудо паспорт почеш Настя Пайгазовна Пайгазова улмаш (1918-1973). Тунемын кертын огыл – ешыште изирак-влакым ончен. Кугеммекыже колхозышто ыштен, 20 ияшыж годым марлан лектын.

Тудын Андреян (1915-1973) марийже Кӱшыл Соказа гыч лийын. Ондак Калинин лӱмеш колхозышто имньым ончен, варажым Мишкан районысо лесничествыште лесник лийын. 1941 ийыште фронтышко каен. Пленыш логалын. Юмылан тау, тушечын шылын кертын. Тудо ик тотар йолташыж дене пырля шылын. Шылын куржмышт годым Дон эҥер гоч вончаш пернен. Корнышто нуно имньым кученыт улмаш, тотар имньым кушкыжын лектын, Андреян – имнье почеш пижын. 1945 ийыште тудо мєҥгеш пӧртылын, но эре черланен. Ик жап гыч Чорай больницаште колен. Начукат кужу ўмырым илен огыл: икана, шаньыкым кучен, шудо погаш каен, тушто кенета камвозын да колен.

Андрей ден Начукын 9 икшывышт шочын. Ныл икшывышт изинек колен. Вич икшывышт кушкын шуыныт: Надежда, Борис, Леонид, Галя, Олина.

Эн кугу Надежда ўдырышт кум классым веле тунемын кертын. Тылеч вара тудлан изирак шольо-шўжарже-влакым ончаш пернен. 16 ияшыж годым Калинин лӱмеш колхозышто презым ончен. Варажым вербовка почеш Свердловск областьышке торфым лукташ каен. Пӧртылмекыже марлан лектын. Марийже дене коктын суртым чоҥеныт. Тӱрлӧ вольыкым онченыт. Пареҥгым шынденыт. Жапыштыже колхоз пасушто 5 сотык шикар ревым, 1 гектар пареҥгым уреныт да луктыныт. Тӧргымдӱр ялыште колхоз гараж воктене посна пєртыштӧ колхозын меж лӱлмӧ машинаже лийын. Тушко межым лӱлыкташ черетым вич шагат эр гыч налыныт: кӧ, меж мешак-влакым оптен, имне дене миен, кӧ – издер дене. Меж лӱлымаште Сергей лўман павай ыштен. Шукын межыштым кечывал эртымеке веле нўлыктен кертыныт. Тыгай годым нуно мӧҥгеш ноен пытыше пӧртылыныт.

Паша гыч пӧртылмеке, Надежда суртышто тӱрлӧ сомылым ыштен: носким, пижым пидын. Тыгак киндым, тӱрлӧ когыльым, мелнам ыштен. Ложашым йоҥышташат кошташ пернен. Юмылан тау, вакш ялыштак лийын.

Владимиир ден Надеждан кум эргышт шочын: Олег (1964-2020), Родион (1967) да Роман (1970). Нуно Токберде Токбаев насылыште индешымше тукым лийыт.

Л. ХАКОВА.