Шочмо вер-шӧрым шымлаш оҥай

Шочмо вер-шӧрым шымлаш оҥай

Шочмо вер-шӧрым шымлымаш тудым да шочмо калыкым йӧраташ, кугезына-влакым, калык йўла ден историйнам пагалаш туныкта. Тидым ышташ «Ачамланде» всероссийский туристско-краеведческий движений йӧным пуа. Тиде движенийышке Мишкан районысо тунемше-влак идалык еда ушнат. Мутлан, тиде паша кышкарыште Чорай ялыште А. Песляк лўмеш посна палым шогалтыме.

Мемнан районын историйже нерген 400 утла шымлымаш пашам возымо: «Основание Мишкинского края», «Одежда, быт и нравы марийского народа Мишкинского района», «Мишкинский район в начале XX века», районын лўмлӧ еҥже-влакын биографийышт да моло.

Кызытсе жапыште шымлымаш паша дене палдарыме годым чўчкыдын компьютерный презентаций кучылталтеш. Интернет-ресурс-влак заочный экскурсийым эртараш, тема почеш справочный информацийым муаш полшат. Кызытеш ме виртуально Чорай да Пўрӧмучаш ялласе музей-влакым ончен кертына.

Краеведений дене занятийлаште «Путник» рўдерыште тунемше-влак тўрлӧ презентацийым, веб-лаштыкым ямдыленыт, веб-модмашым эртареныт. «Просвещений» издательство эртарыме «Шарнымаш карт» всероссийский сетевой школ-влак кокласе проект полшымо дене Мишкан селасе мемориальный комплекс сар да сар деч варасе памятник-влак картыште вераҥдалтын.

2 №-ан Мишкан кыдалаш школышто тунемше-влак «Словарь годонимов с. Мишкино и Мишкинского района», «Здравствуй, баня», «Шўвыр» да моло брошюр-влакым луктыныт.

Мишкан районысо самырык краевед-влак шкеныштын погымо материалышт дене идалык еда Всероссийский «Краеведческий лудмаште», «Ачамланде» шымлымаш паша-влак всероссийский конкурсышто, «Калыкын историйыштыже мыйын тукымын летописьше» республиканский конкурсышто, «Сеҥымаш историй-влак» акцийыште да моло вере палдарат.

Шуко ияш практика рашемда: тунемше-влаклан шинчымашым погаш эн чот экскурсий-влак полшат. Тидлан кӧра районыштына туристско-экскурсионный пашалан кугу вер ойыралтеш.

«Путник» рўдерын йоча турист группыжо-влак идалык еда поход дене Иремель, Таганай, Айгир курыклашке, Йошкар- Ола, Моско, Санкт-Петербург, Озаҥ, Суздаль, Боголюбово, Владимир, Ярославль, Ростов олалашке коштыт. Туристко-краеведческий пашаште ойыртемалтше-влакым «Орленок» да «Смена» лагерьлашке канаш колтымо. «Путник» рўдер экскурсий-влакым тыгак район кӧргыштат эртара.

2010 ий августышто «Пошкырт кундемыште пырля коштына» республиканский краеведческий экскурсий-влак кышкарыште школ музейлашке, тўрлє вер-шӧрышкӧ экскурсий-влак эртаралтыныт. 2020 ий 5 августышто «Герой-влак илыме илемлашке» Мишкан-Кемий-Урьяде-У Сафар-Мишкан маршрут почеш краеведческий экскурсий эртаралтын. Йоча-влак, Е. Орсаевын бюстшым, Г. Фатхинуровын памятникшым ончымеке, Чуртанлы-куль, Кукертлекуль ерлашке миеныт. Чуртанка ерыште ош вўдпеледыш-влак кушкыт, нуным БР-ын Йошкар книгашкыже пуртымо.

6 августышто самырык турист-краевед-влаклан Мишкан-Памаш-Емашево-(Уржум минерал памаш)-Мишкан краеведческий экскурсийым эртарыме. Экскурсийым Е. Биктышева ден А. Садовский вуйлатеныт.

7 августышто «Путник» рўдер пеленсе «Самырык турист» йоча ушемыште тунемше-влак Кугу Шаде ялысе Боевой да Паша Чап музейыш, памятник-обелиск деке да верысе пўяшке миеныт. Экскурсий Кугу Отечественный сарыште Сеҥымашлан 75 ий теммылан лўмалалтын. Группым Э. Шайдуллина вашлийын, тудак музей экспонат-влак дене палдарен. Экускурсийым А. Ибаев ден А. Шамшитова вуйлатеныт.

5 сентябрьыште «Курай пеледыш» йоча ушемын (И. Зайнитдинова ден Д. Алиева вуйлатат) самырык краеведше-влак Тӧргымдўр ялышке В. Зайниевын мўкш отарышкыже экскурсий дене миеныт. Мўкш пакча оза Вениамин Николаев йоча-влакым мўкшым ончымо паша дене палдарен, мўйын пайдаже да шкенжын илыш корныж нерген ойлен. Йоча-влак тудын ойлымыжым алал кумылын колыштыныт, мўкш омарта ўмбалне киеныт, омарта южым шўленыт. Тылеч вара чылаштымат мўй дене шокшо чай вучен. Мўкш отар деч вара йоча-влак Тўня кумалтыш да Султан Керемет кумалтыш-влак воктеке миеныт, марий йўла нерген ятыр пален налыныт.

29 сентябрьыште «Самырык турист» йоча ушемын воспитанникше-влак Д. Алиева да И. Зайнитдинова вуйлатыме дене «Кишке коремыш» миеныт да кандыра дене пундашышкыже воленыт. «Кишке корем» мемнан районын ик пўртўс достопримечательностьшо, тушто вер-шєржє пеш мотор да оҥай.

Тиде кечынак «Шер пырче» да «Кагаз фантазий» йоча ушемлаште (А. Шамшитова вуйлата) тунемше-влак экскурсий дене Пўрє олашке миеныт. Йоча-влак «Берендей» дендрологический парк ден «Соколок» паркым ужыныт, а «Олма музей» нуным поянлыкше дене чылт ӧрыктарен.

30 сентябрьыште «Музееведений» йоча ушемыште тунемше-влак (А. Шайдуллина вуйлата) экскурсий дене Ирсай ялышке – верысе школ пеленсе краеведческий музейыш миеныт. Тушто йоча-влак лўмлӧ землякна-влак – марий композитор А. Искандаровын, фотохудожник В. Мадияровын, художник А. Николаевын илыш-корнышт да творчествышт нерген шуко пален налыныт. Музей вуйлатыше Ю. Кутлукаев йоча-влакым тыгак марий калык культура да йўла дене палдарен.

1 октябрьыште «Креативный кидпаша» йоча ушемын (В. Ибагишева вуйлата) воспитанникше-влак Кигазытамак ялышке миеныт. Тиде ялыште ял озанлык пашаеҥ-влак лўмеш памятник семын Т-74 тракторым шогалтыме. Варажым Шайхзада Бабичын бюстшо воктеке, верысе музейыш миеныт да лўмлӧ писательын илыш-корныж дене палыме лийыныт.

2 октябрьыште «Ончалтыш» йоча фотошколышто (У. Небогатикова вуйлата) да «Дебют» шахмат клубышто» (В. Князев вуйлата) тунемше-влак эскурсий дене Новотроицкий ялышке миеныт. Тиде ял 1811 ийыште шочын. Руш-влак тушко Пермь губерний гыч Александр I кугыжан реформормыжо годым толыныт. Яллан негызым Иван Шубин пыштен. Ятыр ожно, пӧрт-влакым кушан чоҥаш тўҥалаш каҥашыме жапыште, ик рушыжо кынел шогалын да каласен: «Руш-влак, тыште мыняре ер!». Ял йыр ер чынжымак шуко улмаш – 23! Тидын нерген йоча-влаклан Новтороицкий ялысе школышто историйым туныктышо В. Осипов ойлен. Туныктышо тыгак Новотроицкий восстаний да купеч пӧрт-влак нерген палдарен.

6 октябрьыште «Спорт туризм» йоча ушемын воспитанникше-влак экскурсий дене Чорай ялышке – Польшышто шочын-кушшо помещик Алоизий Песлякын поместий олмышкыжо миеныт. Паярын усадьбыже тачысе кечылан, конешне, кодын огыл, но ялыште Песляк тукымым шарнат. Помещикын илыш-корныжым Чорай ялысе Яныш Ялкайн лўмеш марий гимназийыште историйым туныктышо Е. Николкин шымла. Тунемше-влак тыгак Яныш Ялкайн лўмеш музейышке пурен лектыныт.

Кажне маршрут шке семынже оҥай. Ик могырчын ончалмаште, тыглай ялыште мом ужаш лиеш? Но «Путник» рўдерыште тыгай ой дене огыт келше. Нуно чыла вереат оҥайлыкым ужын да муын моштат.

У. НЕБОГАТИКОВА, «Путник» йоча-юношеский туризм, экскурсий да патриотический воспитаний рўдерын методистше.