«Эртышым мондена гын, ончыкылыкнам йомдарена…»

«Эртышым мондена гын, ончыкылыкнам йомдарена…»

Ачам, Баюрша Русиновын мутшо почеш, 1941 ий 22 июнь мотор кечан кече лийын. Райцентрыште еҥ-влак Сабантуй пайремыш чумыргеныт. Курык гоч верланыше У Памаш ял гыч шуко еҥже ты пайремыште лийын.

Калык веселитлен, пашаште шумо сеҥымашлан куанен пайремленыт. Спортивный таҥасымаш-влак лийыныт, самодеятельный коллектив-влак шке мастарлыкышт дене куандареныт. Гимнаст-влакын выступленийыштым ончаш еҥ-влак пеш шукын погыненыт (сар деч вара ты поро йӱлам Мишкан кыдалаш школышто физкультурым туныктышо-влак Исай Изиляевич Исаев ден Иван Ижбулдинович Исанбаев (Кугу Отечественный сарын участникше, авиационный эскадрильын стрелок-радистше) шуэныт.

Тиде пайремыште мыйын ачамат, эше изи йоча, шке ачаже Руси Байдимиров дене лийын.

Идылыкын эн кӱчык йӱдыштыжӧ тӱҥалше сар элын чумыр илышыжым унчыли савырен. Мобилизаций тӱҥалын. Шочмо элым аралаш еш гыч пӧръеҥ-влак чыланат - коча да тудын кум изак-шолякше каен. Сар годым ачамын аваже да акаже коленыт. Эн изи эргыштым Челябе областьысе Верхний Уфалей олашке колтеныт. Тушто тудо металлургический комбинат пелен профессийым налын. Но шужымаш, нужналык тудын тазалык- шым локтылын, ик жап гыч черланен да колен. Кугу Отечественный сар жапыште чумыр еш колен. Ачам, Баюрша Русинович Русинов, шкетын кодын. Тудым У Памаш ял гыч тора родыжо ашнаш налын. Еҥ-влак тунам нужнан иленыт гынат, икте-весыштым кудалтен огытыл. Шарнем, сар деч вара ача-авана пошкудо тулык йоча-влакым пукшат ыле.

У Памаш ял гыч шочмо элым аралаш 104 еҥ каен: кредалмаште 20 еҥ колен, сусыргымо деч вара - 2 еҥ, пленыште - 2 еҥ, 28 еҥ увер деч посна йомын. Сарын ветеранже-влак лўмеш ял покшелне обелискым шогалтыме. Тудым печылен налме да эре эрыктен, тҥзатен шогат. Тунемше-влакын да ял калыкын тыршымышт дене сарыште лийше-влак нерген шарнымаш ила.

Сар кажне сурт омсам тӱкален: ава-влак эргыштым вучен шуктен огытыл, вате-влак - марийыштым, икшыве-влак - ачаштым, ӱдыр-влак - качымарийыштым. Пеш шуко еҥ инвалид лийын пӧртылын. Мемнан ялыште кум фронтовик йолдымо лийын. Тиде - Яркай-павай (тудо ветеринар лийын), протез дене коштын; Мусагет-павай (вольыкым оролен да туштак ешыж дене илен); Мурзаш-павай (апшат лийын). Пытартыш коктытшо пу йол дене коштыныт. Элай Имакаев сар гыч йолпундаш деч посна пӧртылын. Тудо минеш пудешталтын. Элай-павай кӱтӱм кӱтен. Кеҥеж каникул жапыште мый тудлан эре полшенам.

Сар тул гыч эн шукын пӧртылын огытыл: Шамукаевмыт (5 еҥ, кажныже тӱрлӧ ранган командир лийын), Валишинмыт (4), Ижбулатовмыт, Кубайкинмыт, Салмияровмыт, Салмияновмыт, Шамсутдиновмыт, Ямбатыровмыт (2 еҥ дене). Колышо-влак коклаште офицер-влак, рота, взвод командир-влак лийыныт. Нунын коклаште старший лейтенант Василий Салмиярович Салмияров (1944 ий февральыште увер деч посна йомын), лейтенант Аликай Шаркаевич Шаркаев (1945 ий мартыште Германийыште колен), лейтенант Шамтий Ямбатырович Ямбатыров (1943 ий июньышто колен, Ленинградыште тоялтын), младший лейтенант, 331-ше истребительный авиационный дивизийын пилотшо Василий Павлович Салмияров (1944 ий ноябрьыште Венгрийыште колен), минеметчик Шахмадей Шамсутдинов (1943 ий февральыште колен, Тульский областьыште тоялтын), кавалерист-влак Шахмадей Шамшиевич Шамшиев, Аликай Яшпаевич Яшпаев (коктынат увер деч посна йомыныт), красноармеец Изиляй Ишалинович Ишалин (1944 ий июньышто колен, Витебский областьыште тоялтын).

Кугу Отечественный сар жапыште ял йомдарен: 1941 ийыште 4 еҥым, 1942 - 21, 1943 - 16, 1944 - 7, 1945 - 2 еҥым. Микале Шамукаевич Шамукаев ден Микайла Ямаевич Ямаевын пўрымашышт пале огыл.

Улшо данный почеш, эн самырык коленыт: 18 ияш-влак Яныбай Баюршинович Баюршин (1943 ий июльышто увер деч посна йомын), Алексей Валишинович Валишин (1943 ий мартыште колен), Кантимир Яндимирович Яндимиров (1944 ий апрельыште колен), 19 ияш Василий Валеевич Валеев (1943 ий июльышто колен).

Шочмо элым аралышыла, мемнан тачысе пиалан илышна верч вуйыштым пыштыше-влакым ме нигунам огына мондо. Вет нуно мыланна тыныс кавам да мемнан илышнам аралышыла коленыт. Ме эртышым мондена гын, ончыкылыкнам йомдарена.

Борис РУСИНОВ, Вятские Поляны ола, Киров область.