«Каныш мыланна омеш гына конча»

«Каныш мыланна омеш гына конча»

Яныш Ялкайн лӱмеш премийын лауреатше, БР да РФ журналист ушем-влак член, марий писатель, прозаик, драматург, ныл книган авторжо, марий калык писатель Вячеслав Абукаев-Эмгакын шочмыжлан 60 ий темме лӱмеш лукмо шарнымаш медаль дене палемдалтын, Мишкан район Советын да администрацийын, БР-се культура министерствын, Марий Эл Писатель ушемын, Марий историй да культура рӱдерын Почетный грамотышт да Тауштымашышт дене палемдалтын. Юбилейже вашеш ме тудын дене вашлийын мутланышна.

- Валерий Александрович, вашмутланымашнам йоча жапетым шарнымаш гыч тӱҥалаш шотлан толеш, очыни. Кунам, кушан, могай ешеш шочынат?

- Тидын нерген такшым лудшо-влак палат, шонем. Мыйын илыш корнем гыч огыл гын, изамын, Вячеслав Абукаев-Эмгакын

илыш корныж гыч рашемдаш лиеш… Ушештараш уто огыл: шочынам кодшо курымын 60-шо ийыштыже, 22 сентябрьыште. Арам огыл 60-шо ийыштыже манын ойлем, вет тений мыланемат 60 ий темеш. Ожнырак шоненам ыле, 60 ийыш шуамат, пенсийыш лектам, ласкан каналташ тӱҥалам. Но илыш толкын чыла тунамсе шонымашым лугыш, пенсийыш лекташат ик ият пелым ешарыш.

Такшым тидлан нимыняр ом ойгыро, айдеме пенсийыш лектешат, пашаш коштмыжым чарна, суртышто яра киен, а олаште илыше-влак шке пачер кӧргыштышт, вашкерак кавыскат. Сандене государствын мемнан тазалыкна верч чот «азапланымыжлан» кугу таум веле ойлыман.

Шочынам пошкырт кундемын Мишкан районыштыжо. Токтар ялыште нужна кресаньык ешеш. Совет пагытыште эре тыге возат ыле.

Ачам ден авам тыглай колхозник лийыныт. Ачамже уста плотник, каменщик лийын гынат, ала-молан эре кӱтӱм кӱтылен илен. Ял калыкын ушкал кӱтӱжым, шорык кӱтӱжым, колхозын шорык кӱтӱжым… Изием годым эре шоненам, молан нуно эре кӱтӱчылан ыштеныт? Умылен омыл, кызыт веле, нунын шукертак курымашлык илемышкышт кайымеке, шкежат коча лиймеке гына умыленам. Ачам уста плотник лийын, а совет пагытыште колхоз пашаш коштде, тӱрлӧ калым манмышкет кошташ лийын огыл. А кӱтӱм кӱтылымаште, эрдене ял гыч поктен луктеш, вара ме, йоча-влак авана дене кечымучко кӱтыленна. А ачана ты жапыште иктаж-кӧлан я пурам чоҥен, я пӧртым конопатлен, я кермыч дене мом-гынат чоҥен,

ешартыш оксам ыштен улмаш.

- Йоча жапет гыч эн чотшо мо ушешет лодемалт кодын?

- Токтар кандашияш школышто тунемынна. Икымше классыш кайымым шарнем. Изам, Слава, школыш шумеш вўден намийыш, ик класс омсам почын, тушко шӱкале да пелештыш, теве тыйын классет. Тунам тудо нылымше классыште тунемын. Мый вет кандашияш гына школыш каенам, а изамже куд ияшак кошташ тӱҥалын. Могай амал дене - тидын

нерген шке возымаштыже муаш лиеш. Ынде шонем: ӱмыржӧ кӱчык лийшашым тунамак шижын улмаш, сандене эре илаш вашкен. Кӧ тудым сайын пала гын, ола уремыште коштмыж годымат моткоч писын ошкылын, поктен шуаш лийын огыл.

Каен-каен да чарнен шогалын… йолташыштым вучен.

Шымше классыште тунемме жап сай шарнымашым коден. Тунам пырля тунемме ик ӱдырым икымше гана йєратен шынденам да тудын лўмеш поэмым возенам, кок тетрадь листа кугытым, 18 куплет лийын. Таче тӱҥалтышыжым гына шарнем:

Мый Токтареш, Тый Измареш,

Шочын кушкынна.

Шым ий класс гыч классыш,

Пырля вонченна.

Умбакыже ом шарне. Шкемын ораде койышемлан ту жапысе чыла рукописем йомын. Мый вет школышто, шымше классыште тунемме годымак пьеса-влакым возгалаш тӱҥалынам ыле. Икымше кугу пьесем «Йомшо пычал» манылтын. Акрет годсо жапым налынам, Шайтан, Ия-влак дене кредалаш ик рвезым колтенам. А тидланже мый Миклай Рыбаковын йомак пьесыже-влакым лудмо почеш кумылаҥынам. 24 страница кугытан ученический тетрадьым возенам. Тудым лудаш туныктышем Сайфуллин Сергей Сергеевичлан пуэнам.

А жапыштыже тудо Йошкар Олаште Исенеков Валентин Борисович дене пырля тунемын. Вет Сергей Сергеевичак Эмгакым Йошкар-Олашке тунемаш колтен. Йолташыже Валентин Исенеков деке серышым возен колтен, а тудыжо тунам «Ямде лий» газетыште ыштен.

Сергей Сергеевич мылам пеш кугу ой-каҥашым пуэн, ме тудын дене урок деч вара кок шагат мутланен, мыйын пьесем лончылен шинченна. Таче мартеат тудлан тауштен илем. Кандаш классым пытарымешке иктаж лу пьесым возенам, чылажат ик кыдежан, йоча пьесе лийыныт. Чаманаш веле кодеш, таче иктыжат кодын огыл.

Кандаш классым тунем пытарымеке, ачам ден авам Бурай районыш ик колхозыш шорыкым кӱтылаш тарлалтыч. Мый тушко кайыме годым, кевыт воктеч ик пу ящикым конден, чыла рукописем, да ятыр марла книгам, тунам ме «Книга-почтой» гоч эре Йошкар-Ола гыч налын шогенна, ынже йом манын, мландеш тоен кодышым. Кок ий гыч тудым кўнчен луктым, ик тетрадемат кодын огыл, чыла шӱйын пытен…

Эше ик случайым чот шарнем… Кандаш классым тунем пытарымеке, экзаменым эше сдатлен огынал ыле, кум сутка казематыштет шинчен лектым. Тидлан верчынак шыжылан коденыт. Мый вет кандаш класс деч вара Бирский СПТУ-шко тунемаш кайынем ыле. Но тиде кум суткалан верч каен кертын омыл. А пашаже тыге лийын… Кум йолташ велосипед дене Тымбай ялыш кастене уремыш каенна. Мом ыштен коштынна, товатат кызыт умылен ом керт, ни келшыме ӱдыр таҥна лийын огыл, ни клубышто эртыше танцыш пурен огынал, а просто урем мучко велосипед дене коштынна…

Ик вўдуремыште шогымына годым кенета ала пырыс, ала айдеме магырыме йўкым колна. Мо тугай манын єрын шогена, адакшым ты кечын СПТУ-што тунемше-влак ялыш пєртылыныт, сандене клуб деке каяш огына тошт. Икмыняр жап гыч кенета ала-кӧ кычкырале: «Теве шогат, бессовестный-влак!» Ме писын тарванен, кудал колтышна, вӱдурем савыртыште Аркадий дене коктын ваш тӱкнышна да шуҥгалтна. Мый писын кынелын, уэш велосипедыш шинчын, поктышо-влак деч утлен кертым. А Аркадийым кученыт…

Эрлашыжым эрдене милиций толын да мемнам «Мишканыш наҥгаен, казематыш петырышт. Чын, кум сутка гыч виешлыше еҥжым кученыт да мемнам каземат гыч луктыч. Но мый математика дене экзаменым сдатлаш вараш кодынам, сандене шыжылан коденыт. А шыжылан кодат гын, 9 класс деч моло вере каяш ок лий…

- Школ деч вара илыш корнет кузе савырнен (паша, армий, университет)?

- Токтар школ деч вара Тымбай школыш 9 классыш кошташ тӱҥальым. Ик четвертьым тунем лектым, йогыланем. А тиде жапыште ачам ден авам Бурай районышто улыт. Ик кечын школ директор деке пурышым да документым пуаш йодым, манам Бурай школыш куснем. А тудо ойла, тый Бурай школ гыч уведомленийым налын кондо, вара пуэна. Манмыла, мутым луктынат гын, шукто. Кайышым Молла аулыш, ачайым нальым да Бурай школыш кудална. А туштыжо ойлат, могай школ гыч толат, ме шкенан деке налаш тореш огынал, справкым пуэна, а тушеч документым почто дене колтат.

Тыге мый Бурай школышто (татар школ) 9 классым тунемым, а варажым, 10 класслан уэш Тымбайыш пӧртыльым. Вот тыгай вучыдымо ситуаций-влаклан кєра мый ни тракторист, ни комбайнер лийын шым керт. 10 классым тунем пытарымеке, шыжым армийыш каяш повесткым пуышт, 25 ноябрьлан, тунам мый 18 ийым теменам ыле, но вучыдымын 22 ноябрьыште авана колен колтыш. Сандене мылам отсрочкым пуэныт.

Армийыш 1980 ийыште 7 майыште кайышым. Логальым пехотыш, Мурманскыш. Тӱҥалтыш пел ийым полкысо секретный частьыште писарь лийын служитлышым. Вара 8 тылзе Анапыште пионер лагерьыште поварлан ыштенам. Тушто Ленинград военный округысо офицер-влакын йочаштлан канаш «Полярная звезда» пионер лагерь ыле, кызытат уло. Тудым кеҥеж сезонлан ямдылаш мемнан рота гыч 20 салтакым колтышт. Март тӱҥалтыште мийышна, 1 июньлан йоча-влак мийышт. Гражданский повар ситыдымылан кєра мыйым тушан кеҥеж гочлан кодышт. Тушко Слава (Эмгак) изам унала мийыш, Артекыш Марий Эл гыч юнкор-влак группым намийымыж годым пурыш, по-пути. Вара мый тушечынак изамын сўанышкыже Йошкар-Олаш отпускылан тольым. Тушакын Вадим Илларионов, Юра Соловьев дене палыме лийым…

Армий гыч 1982 ий 21 майыште пӧртыльым.

Армий деч вара колхозышто пашам ыштышым, вара клуб вуйлатышылан 1983 ийыште шогалтышт. Икана изам, Слава отпускылан толын ыле, клубыш кайышна, мый тудым шке пӧлемышкем пуртышым да сейфым почын, ик шиша йошкар аракам луктым, ик стаканым темен пуышым. Шкежат подыльым, вара клубыш мийыше ик рвезым кычкыральым да «заданийым» пуышым: «Срочно ик шиша аракам налын тол». Кондыш.

Эрдене Слава кынеле да ойла: «Валик, тый тыште алкашыш каен кертат. Кудалте ты пашатым, кайышна Йошкар- Олашке, университетыш тунемаш пурет. Тушто эрге-влак огыт сите, тыйым кок кид да кок йол дене налыт!»

Тыге мый 1984 ийыште университетыш тунемаш пурышым.

- Изатым, Вячеслав Абукаев-Эмгакым палыдыме лудшыжо, марий еҥже укеат дыр. Изат почешак тыят творчестве деке шҥмаҥынат. Творческий дебютетлан могай произведениетым шотлет? Кушеч чылажат тӱҥалын?

- Мый луымшо классыште тунемме годым «Ямде лий» газетыш изи ойлымаш-влакым возаш тӱҥальым. Ятыр печатлалте. Тӱҥалтыш творчество корнылан лач ты жапым шотлем. А творческий дебют манмылан студент годым возымо «Стипендий» повестьым шотлем. Тудо, мыйын «Марий коммуна» газетыште пашам ышташ тӱҥалмеке, «Эрвий» коллективный сборникыште савыкталт лекте. Варажым «Марий коммуныштак» «Пиалдыме пиал» ойлымашем савыктышым, «Чоҥештылше терке» лекте. Эше шуко моло изи ойлымаш-влак савыкталтыч. Молан тидыжым ойлем: кушто пашам ыштет, тушто тый савыкталт кертат. Теве мый изам але Гордеев Гена семын иктаж марий театрыште пашам ыштем гын, мыйынат тачысе жап марте иктаж вич-куд пьесем шындалтын лиеш ыле. А мый Мишканыште илем, сандене тора еҥын возымыжо, тудо кеч-могай сай лийже, огыт шынде. Кунам воктенак улшо автор, тудо жапыштыже тийышле тӧрлатымаш-влакым ыштен кертеш, театрыште шындат. Молан тидым ойлем? 2008 ийыште марий драматург-влакын конкурсыштышт мый «Токтар патыр» пьеса дене икымше верым нальым. Шкетан театрат, Самырык театрат шындаш сєрышт, таче мартеат вучен ом шукто. А кокымшо, кумшо верым налше-влакын пьесышт лектын. 2012 ийыште «Паярын шӧртньыжӧ» пьеса дене кумшо верым нальым, адак огыт шынде. Сандене варажым ты конкурсышто участвоватлаш кумыл йомо. А такшым мый пьесым возымым чарнен омыл. Шым пьесым иктыш чумырен, посна книга дене савыктен луктынам. Икманаш, творческий пашам ок лушко.

- Университет деч вара Марий Элысе рӱдӧ изданийлаште пашам ыштенат. Мо таратен шочмо велыш, Мишканыш пӧртылаш?

- Тӱҥ шотышто пачер йодыш. Тидыже вет лачак совет эл, компартий шаланаш тӱҥалме жапыште лийын. Тау, партийлан, «Кугарня» газетым шочыктен кодымыжлан. 1991 ийыште «Кугарня» ош тўняшке шочо. Икымше составыште тушто моткоч виян, уста журналист-влак пашам ыштеныт: редактор А. Абдулов (кызыт «Марий Элын» редакторжо), В. Абукаев-Эмгак, Геннадий Гордеев, Тимофей Петухов, Юрий Байгуза, Алевтина Мокеева да молат.

Саша Абдулов пошкырт кундемыште коррпунктым почаш шонен пыштен. Марий Элын партий обкомжо ден Башкирийын обкомжо тидын нерген кутырен келшеныт. Срочно еҥым муаш кӱлын, кӧм тушко колташ. Башкирийыште пачерым пуаш сӧреныт. Сандене Саша мыйын «Марий коммуна» гыч «Кугарняш» куснаш да варажым Башкирийыш каяш темлыш. Келшышым, тыге 1992 ий мучаште, декабрь тылзыште, Мишканыште пачерым нальым. Тиддеч вара тушан вожым колтенам.

- Мемнан редакцийыште ыштыме жап нерген могай шарнымаш кодын?

- «Дружба» районный газетыш мый 1995 ий 19 августышто пашаш пуренам. Тунам редактор Манзума Наматовна Каримова, дубляж шотышто редакторын заместительже Алексей Андриянов лийыныт. Кусарышылан Галя Никитина ыштен. Пашам пеш келшен ыштенна. Мут толмашеш, чыла редакций коллектив эре пеш келшен илыше лийын да улеш. Кок ий гыч Андриянов вучыдымын колен колтыш. Олмешыже Никитинам шогалтышт. Кусарышылан Лиза Ишмухаметовам нална. Никитинан пенсийыш кайымекыже мый редакторын заместительжылан шогальым. Тунам редакторлан Валерий Иванович Усков пашам ыштен. Мыланем редакцийыште кумдан палыме журналист-влак Геннадий Князев, Володя Клинов, Владимир Яниев да моло дене ышташ пиал логалын. Типографий коллектив могай ыле. Директоржылан Земфир Хакимович Каримов ыштен. Тунам мый шкемын икымше повесть да ойлымаш-влак книгамым («Йылмыдыме кувай») савыктен луктым.

- Ме тыйым 60 ийым темымет дене шокшын саламлена да ончыкыжымат мемнан коллективыште ышташ тӱҥалыда манын ўшанена.

- Тазалык лиеш гын, эше ик ият пелым чыташда верештеш. Вет пенсий ийготым кугемдымеке, мый сулен налме канышыш 61,5 ияш гына каем. Икманаш, канашат жапым огыт пу…

- Мом ыштет, мыланна каныш омеш гына конча…

Фирдаус КАДИКОВА мутланен.