Сар жапыште кушкын

Сар жапыште кушкын

С. Сайниев 1930 ий 15 июльышто Нерге ялыште тыглай кресаньык ешыште шочын. Ачаж ден аваже колхозышто пашам ыштеныт. Сергей павай изиж годым пеш нелын черланен, аваже тудо ок иле манын шонен да пеш чот тургыжланен коштын.

Но ты жапыште урем дене чыган-влак имне дене эртеныт улмаш, нуно суртышт ончылно чарненыт да кочкаш йодыныт. Изи Сергейым ужынытат, ӧрыктарен каласеныт: «Ой, тиде эрге пеш кужу ӱмыран лиеш, 100 ий марте, манаш лиеш, илен шукта». Аваже чылт ӧрын да чыган кувалан оралтыште коштшо эн кугу кўркажым пуэн колтен.

Чыган куван мутшо чын лийын улмаш – Сергей павай уже 90 ийым темен, а тиде шагал огыл.

Сергей Сайниевичын аваже поро лийын, икшывыже-влакым – Семеным, Сергейым да Анютам - йӧратен да тыршен ончен. Но тудо Сергейын 7 ияшыж годымак кенета черланен да ош тӱня дене чеверласен. Ик жап гыч ачаже манда авам конден. Юмылан тау, тиде ӱдырамашат поро чонан лийын да Семеным, Сергейым да Анютам сайын ончен. Сергей Сайниевич эре Унакай авана пеш сай ыле манын ойла.

Нуно изинекак пашам ыштен кушкыныт: сомым сомыленыт, шудым удыреныт. Сергей эре Семен изаже воктене лийын.

Тыге 1941 ият шуын. Тиде ийыште 22 июньышто Мишкан районышто чыла вереат, тыгак Мишкан селаштат сабантуй эртен. Тушко Нерге ял гычын Сергей паваят мияш лийын. Тудын дене пырля пайремыш Байрамгузин Иван, Исеметов Васли, Антонов Емельян миеныт. Йолынак ошкылыныт. Тора корныш коштын шужен пытеныт гынат, мӧҥгеш пӧртылаш вашкен огытыл. Вет сабантуй пытыме жапыште эре чыланат ик вере погыненыт да шер теммешке «тывырдыкым» куштеныт. Но тиде гана сабантуй пайрем лугыч лийын – тушто сар тӱҥалме нерген увертареныт.

Шучко уверым колмеке, шукын шорташ тӱҥалыныт да калык пайрем олык гыч писын шаланен. Сергей павай ден йолташыже-влакат, шучко уверым колмеке, йолынак мӧҥгеш каеныт.

Тиде кечынак ял гыч икмыняр пӧръеҥым фронтыш наҥгаеныт. Тиде радамыш армий гыч шукерте огыл служитлен пӧртылшӧ-влак логалыныт.

Ик жап гыч Нерге ял воктечын колонна эртен. Тушто кӧ имне дене лийын, кӧ строй дене ошкылын каен. Музиканан-влакат лийыныт. Фронтыш кайыше-влак южо вере чарненыт да мурен-куштеныт. Тылеч вара ик жап фронтышко кайыше пӧръеҥ-влак Нерге урем дене кажне кечын, манаш лиеш, эртеныт. Сергей павай, моло йоча дене пырля, нуным эре ончаш коштын.

Фронтышко колхоз гыч виклан имне дене кайыше-влакат лийыныт. Икманаш, кӧ имньым ончен, тудо сарыш имньыж денак каен. А Байрамгузин Александр колхозышто машина дене коштын, сандене тудо фронтышко машина денак каен. Тудым сарышке уло ял калык ужатен.

Сар тӱҥалмеке илыш палын вашталтын. Йоча-влакланат пашаш кошташ тӱҥалаш пернен. Вет пӧръеҥ-влак ден вуеш шушо самырык-влак чыланат тушман дене кредалаш каеныт. 1943 ийыште Сергейын Семен изажат фронтыш каен. Нунын ачашт паша армийыште лийын, 3 ияш шўжарже еҥ дене – Кайниев Алексей дене илен. Сергей павай Пӱрӧ оласе пакчасаскам коштымо заводын филиалыштыже пашам ыштен. Тудо тиде заводыш Громка лӱман имньыж дене 200 литран печке дене вӱдым шупшыктен. Заводыш намиен шуктымешке нӧрен пытем ыле манеш. Заводышто кеч пукшеныт: пареҥге ден киндым пуэныт. А вет Сергейлан шкенжым веле огыл, Анюта шӱжаржымат ончаш кӱлын.

Сергей павай ыштыме заводышто пареҥге ден шоганым коштеныт. Варажым коштымо пакчасаскам, «сухатым», фронтышко колтеныт. «Сухатет» кызытсе «чипсы» сынан лийын, тамже дене веле ойыртемалтын. Сергей павайын пӧртыштыжӧ сар жапыште сельпо контор верланен лийын. Тушто изаже толмешке Кигаз ял гыч толшо татар дене иленыт.

1945 ийыште сар пытен. Салтак-влак пєртылаш тӱҥалыныт. Юмылан тау, Семен изажат илыше пєртылын, паша армий гыч ачажат мӧҥгеш толын (толмекыже, ял калык тудым паленат огыл).

Ик жап гыч Сергей павайын Семен изаже Йошкар-Олаш тунемаш каен. 1953 ийыште Сергей Сайниевичым армийыш налыныт. Тудо 1956 ий марте служитлен да шочмо ялышкыже пӧртылын. Ты жаплан Анюта шӱжарже кушкын шуын. Тудо суртышто Пексыле лӱман йолташ ӱдыржӧ дене илен. Пексыле Шопкер гыч Нергыш лапкызылан толын улмаш. Сергейлан тиде ӱдыр моткоч келшен. Ик жап гыч рвезе-влак келшаш тӱҥалыныт, икте-весыштым йӧратен шынденыт да мужыраҥыныт.

Ончыч Сергей павай колхозышто механизатор лийын ыштен, вара сельпош куснен. Ватыж ден коктын 3 икшывым ончен куштеныт: Сашам, Володям, Надям.

Сергей павай ынде уже 90 ияш улеш. Тудо ӱмырыштыжӧ могай-гына нелылыкым ужын огыл, но чыла сеҥен да чытен лектын. Кызыт газетым лудаш, еҥ дене муталнен шинчаш, уныкаже-влак дене модаш йӧрата. Павайын 5 уныкаже да 8 кугезе уныкаже уло. Шочмо кечыжлан изи уныкаже-влак мотор сӱрет-влакым сӱретлен пӧлекленыт да шокшын саламленыт.

Сергей павай мутланаш йӧрата, мутланыме годым тӱрлӧ мыскарам устан ойла. Ойла да воштылалын колта. Икманаш, але мартеат чолга да йомартле улеш. Суртыштыжо Володя эргыж дене ила. Надя ден Саша эре унала толын да полшен шогат. Ял калыкат тудым моткоч пагала.

Серыш мучаште мыят, Нерге ялысе уло ветеран-влак лӱм дене, тудым эртыше юбилейже дене шокшын саламлем!

90 ийыш тые шуынат,

Шагал огыл тӱрлым ужынат.

Нелылыкым сеҥаш да

пиалым муаш тыршенат,

Чылажымат сеҥен кертынат.

Уло кумылын тендам саламлена!

Пеҥгыде тазалыкым тыланена!

Икшывет, уныкат-влаклан куанен,

Пиал дене иле йывыртен!

М. ГАРЕЕВА,

Нерге ялысе ветеран организацийын председательже.