Уждымым ужнет гын - пазарыш кай

Тиде историйын, вес семын каласаш гын, пазар ватын ойлымыжым могай ола але селаште лиймым рашемдаш огына тєчє. Пазар илыш чыла вере ик семынракак эрта. Сандене лудса, шыргыжалза мемнан дене пырля.

Ик кечын пазар воктеч эртен кайышыла ужам: шєр-торык дене шогылтшо ятырак, тыгак муным ужалкалышат шагал огыл, а сад-пакчазе-влак утларакше ужар шоган ден укропым калыклан темлат.

«Снеге ден мєр кўмеш, пазарыш ом кай» шоненам ыле гынат, торгайыше-влак коклаште икмыняр палымым ужын кутыралтымек, чонем адак ужалаш лекташ шупшыльо. Эрлашыжымак ужар шоган ден укропым, тыгак икмыняр вожан пеледышым, паре‰гым яшлыклаш, ведралаш оптен кудальым.

У бордюр кўлеш мо?

Канде павильон-влак верланыме воктенак корным тєрлышє-влак бордюрым кугу экскаватор дене пургедыт – пурак веле тўргалт шога. Шкем да налшым пагалыше-влак ужалаш кондымо ужар шоган ден укропнам вошткойшо пакет дене петырен шындышна. Тыште вокзал велысе гай лопка кумдыкым айлен шогышо, шкенжым тўн оза семын шотлышо ен ыш вашлиялт: ик павильон йымалне эсогыл кум торгайыше лийна.

82 ияш кочай эн ончыч мутым тарватыш:

– Тыште бордюр чыла саяк. Молан тудым вашталтат? Адакат иктаж-кєн кўсенжым овартынешт мо?

– А мо адакат маныда? – йодам мыят.

– Пуйто ода пале веле?! Элнан ик кугу-у олаштыже мэрын ватыже тротуар плиткым ыштыме заводым куча. Саде олаштет мэр чыла уремыш тротуар плиткым шарыктен да, тудыжо але сай гынат, кажне ийын вашталтыкта. Тугеже, лектеш, озажлан, пелашыжлан пайда.

Эше пургеддыме корныш миен ончальым. Чынак, бордюр эше саяк. Кєлан да молан вашталташ кўлеш лийын? Мыланна гын ынде пуракым шўлен. Кугу машинан да моло техникын мўгырымыштым колыштын шогыман.

Пашаче вате

Кочай ден мыйын верланыме коклашкына кумшо ўдырамаш ик кугу ведра торыкым, иктаж 8 «полтарашке» манме шєрым, ўмбалым, ўйым да муным шуко конден.

Кочай туддеч йодыштеш:

– Тыйже, очыни, шуко вольыкым кучет?

– Кок ушкал, сєсна, шорык, мунчышо лу чыве, бройлер, лудо… Шуко…

– Кузе тынар пашажым шуктет?

– Мый молын семын кечывалым мален кийымаш уке. Мыланем эше пошкудо-влак толын-толын мутланен шинчылтмышт дене сомылым ышташ мешаят. Южгунамже сыремат, да кузе луктын каласем… Єпкелалтыт вет… Мый адак ешем полшымо дене кенеж мучко шуко выньыкашым ыштем. Тений теле мучко кок тўжемым 40-45 тенге дене ужалышым. – Ындыже моктанымылак шыргыж каласкала ўдырамаш.

– Кече мучко шогет гынат, чыла тидым ужален от пытарыс. Кодшыжым куш чыкет? – палынеже кочай.

– Ай, мый ом ойгыро, кодшыжым мєнгеш нангаемат, сєснам, чывым пукшем. Шуко огеш код. Мыйын шке наледышем-влак улыт. Нунылан кунам толмем нерген ончылгоч шижтарем. Шочмын толын каенам ыле, тачылан, изарнялан, вучаш каласенам.

Чынак вет, палымыже-влак, толеден, ятырак наледышт. Иктыже эсогыл кок сумкам пыкше нумал кайыш.

– Очыни, организацийыш нангая? – йодым мыят.

– Туге, тораштак огыл эмлымвер уло. Тушто, куанен, мыйын шєр-торыкем наледат…

Кочай пашаче ўдырамашлан, векат, шинчажым пыштыш. Марийже уло але укемат шекланен йодышто, вет шкеже ынде индеш ий пелаш деч посна орлана…

Коронавирус деч шылын

– Тений ковышта моткоч вашке кушкеш. А паренге огешат лий дыр. Эре йўр опта, – муным ужалаш кондышо 82 ияш кочайнак ойла.

– Юмо садак чыла ужеш, садак шочыкта, ит ойгыро, – малдалеш пашаче ўдырамашет.

– Мыйын пелашем йолагайрак лийын. Йєра кеч икшывем-влак тудын гай огытыл. Кызыт пакчаштем чыла шот да рат дене. Миен ончал иктаж гана: паренге, эныж, мєр ялыште эн ондак мыйын пакчаште шуыт, тушто ик пырче шўкымат от уж.

– Кызыт але свежа паренгат, мєрат, эныжат укес. Тыйже вара тиде пычырик мунетлан верч толынат мо? – чулым ўдырамашет йодеш.

– Уке. Йочам-влак деч шылынам. Нуно шкешт олаште илат. Уныкам-влак дене пырля чўчкыдын ялыш пакча сомылым полшаш кудалыштыт. Мийымышт деч эре лўдын илем: трук коронавирусым конден пуртат? Сандене тыгай годым, муным погалтен, пазарыш лектын кудалам.

«Онай, – шоналтышым, – шке икшывыже-влак коронавирусым конден пуртен кертыт гын, олаштыжат налше-ужалыше-влак черле улыт манын огешат лўд мо? Муныжым икшывыже да уныкаже-влаклан пукшаш огеш лий мо? Але моткочак шуко чывым ашна да чылаштланат ситара?»

Пєръен огеш ужалалт

Тўрлє тўсан шўртє дене пидме носки-влакым сумкаш оптен, ўмашсек палыме ковай воктекем тольо. Мыйым пален куаныш, тўрлє о‰айым каласкалаш тўнале. Молгунамат йылмылан пеш мастар ыле.

– Икана, – манеш, – эмлымверыште кием. Чўчкыдынак азам кудалтыше ўдырамашым врач пеш вурса: «Пелашет йўэш, тыйым кыра, эре икшывым кудалташ мемнан деке коштат – тыгай марий дене молан малашыже возат?!» Садет туштак вашмутым муэш: «Киндым, сакырым кевытыште оксала налаш лиеш, а пєръен нигуштат огеш ужалалт!» Мый кызытат тудын шомакшым воштыл-воштыл шарнен илем, тыландат палашда каласкалем.

Тыге кечывал гутлаште вош-тыл шогылтмына годым самырыкрак ўдырамаш ковай деке толын шогале.

– Теже молан кызыт носким ужалкален шогеда?! Шєр-торыкым, пакча-саскам ужалаш мыланем верымат коден огыдалыс! Кайыза, пуыза мыланем верым! – марий вате вурседылаш тўнале.

– Кай тый тышеч умбаке-умбаке, торашкырак… – ковайнат єрын ыш шого, руш манмыла, кум буквашкет вашкерак садетым поктен колтыш.

– Ковай, чынжмак, носкижым налыт мо? – ласканрак йодаш тєчем.

– Эй, кызытше ынде огытат нал, жапым эртараш кўлешыс. Самоизоляций годымет нигуш лектын омыл, эре пидын шинченам да эре кочкынам. Вич килом ешаренам. Ынде шукырак кошташ тыршем, погынышо коям шулыктараш кўлешыс. Носкижым огыт нал гынат, калык дене мутланен шинчылтмем шуэш.Тўшка пєртласе пачерлаште шокшым петырымек, ик жапыште пешак наледышт. Ынде шокшо толынат, носкием нигєланат огеш кўл шол…

Палыме ковай дене эше шуко мутланышна. Муно да кешыран тамле когыльым кўэштме рецептымат пуыш, пєръен-влак, еш илыш нергенат каласкалыш. Ты кечын ик носкимат ыш ужале. Кайымыж деч ончыч малдалеш:

– Мєнгє гыч лекмекем, эн ончыч ўдырамашым вашлийым, сандене таче паша томам. Пёръеным ужат гын веле сай тудо…

Шешкымын шоганже

– Таче пакчаште полшаш эргым ден шешкым деке кудальым, – иктыже весыжлан ойла, – нунышт тыштак шке пєртыштышт илат. – Кече моткоч шокшо, нимат полшен шым керт. Ончем, шешкым ўстембаке ужар шоганым эрыктен оптен. «Чу, шонем, тидым пазарыш нангаен ужалаш гын?» А шешкымже – пашаште. Вурса гын, вурса, ўстембалне кийыше шоганжым да пакчаште кушшо укропшым пўчкеден оптен тольым.

Укропшо, чынак, кызыт гына кўрмє. Мемнан деч, эрденак толын шогалше-влакын деч, моткоч ойыртемалтеш. Мыйыным гын кече когартен, лывыжтен, шинчаланшудемат йєршын шапалге, эсогыл лышташ тўржє кўреналген. Сайракшым ужален шуктышым. Кызыт гына толын шогалшын свежа укропшым шукын наледышт. Лач шоганна гына икгаяк – лывыжген огыл.

Шемалге, топката, кугу капан ик пєръе‰ ты ужалыме верыште чўчкыдын коеда. Юмаштат кажне деч изин-изин иктаж-мом да наледен каен, мутым пелешткален. Воктекем кызыт гына верланыше ўдырамашын укропшым налын, мыйын шоганем налаш кумылане.

– ™дыраш, молан тынаре ойган улат? Мом пеш шонет?

– Ноялтын дыр, такше нимат шонкалымаш уке, – вашештем.

– А мый вот эре шонкалем. Шонем… Шонем… Кызыт, коронавирус шарлыме жапыште, проститутко-влак пашам ыштат але уке?

Тыге ойлымыжым колын, чыланат чытен кертде воштылаш тўнална. Ну вет кертеш! Ну вет мыскараче!

Ужалкален шогылтын, ик кече адак эртыш. Воштылын, илышын тўрлє йыжынжым лончылен, ой-канашым вашталтен. Арам шогылтмо огыл: кече мыняр-гынат лектышан да пайдале лие. А 82 ияш кочай мыланем Николай Морохинын «Прибытие поезда» книгажым лудаш темлыш. Ынде ик кечын тудым библиотекыш кычалын каяш шонем.

К. ВЕСЧУРИЙ