9 йӱштӧ/ноябрь – Вучыктым кече.

9 йӱштӧ/ноябрь – Вучыктым кече. Тиде кечын вучыктым йӱлаш шукташ тӱҥалаш лиеш. Тыгак тӱрлӧ юмылан сӧрымо пашам ыштыман (мутлан, кумалтышлан солыкым тӱрлаш, тувырым ургаш, совлам ышташ лиеш), но тидын годым ик мутымат пелештыман огыл. Тыге ыштет гын, суапан лият.

Юзо верыш мийыме кече. Тиде кечын тыгак иктаж юзо верышке миен толман. Памаш воктеке миен, Йомшеҥерлан, Вӱд Онлан, Вӱд Авалан пелешташ лиеш, чодыраш миен – Чодыра Он ден Чодыра Авалан. Тиште (насыл) але еш кумалтыш декат, улыт гын, миен толаш лиеш. Кӱсӧ, Мер, Ял да моло кугу кумалтышлашке мияш ок лий. Тидын годым иктым шарныман: пушеҥге парчашке йытын, вынер але порсын тасмам гына пидаш лиеш. Моло тасма келшен ок тол.

Вучыктым кечын комбо вӱдыштӧ кужу жап иеш гын, теле вашке ок тол. Пушеҥге парчаш пӧрш возеш гын, йӱштӧ лиеш. Эр тӱтыран гын, лывырта. Лум ночко мландыш возеш гын, шошо эр толеш.

9 ноября - День зарока. В этот день можно начать проводить обряд зарока. Также нужно делать жертвенные предметы или предметы для проведения молений, но при этом нельзя промолвить ни одного слова.

День посещения священных мест. Например, к родникам - почтить Бога подземных вод (у мари - Йомшеҥер), Мать воды (у мари - Вӱд Ава), в лес - почтить Хозяина леса и Мать леса (у мари - Чодыра Он и Чодыра Ава). Можно сходить, если они есть, и в родовые святилища. В мировые, общедеревенские и другие, неродовые, рощи ходить нельзя. Вешать на деревья можно только натуральные ленты - льняные, конопляные, шелковые.

Если в День зарока гуси в воде плавают долго, зима придёт не скоро. Если на ветви деревьзев лёг иней - похолодвет. Если утро туманное - потеплеет. Если снег ляжет на мокрую землю, весна будет скорой.

Вучыктым - пеле мондалтше марий йӱла

Юмылан иктаж надырым сӧрымӧ тиде йӱлам тыгак сук, сӧрым маныт

Вучыктым йӱлам кумалтышым эртараш жап келшен толдымо жапыште эртарат. Мутлан, шыжым, шошым да телым.

Тидлан ойырымо иктаж арвер, товар, сорла, але моло, жаплан, надырым пуымешке, могай юмылан сӧралтын, тудынлан шотлалтын. Вучыктымым ожно утларакшым кудышто сакеныт. Кызыт «кудыводыж илыме» посна кудо-влак укелыт, сандене товарым але моло арверым тидлан келыштарыме посна верыште - пӧрткоклаште, клатыште сакыман. Вучыктымым тыгак пакчаште але пасушто кушшо иктаж пушеҥге укшеш сакаш лиеш. Тидлан семын утларакшым товарым сакеныт. Товар тидлан чыла могырчынат келшен толеш. Тудо ожсек марийын ик эн сай полышкалышыже улеш. Кугезына-влак чыла пашамат лач тудын дене ыштеныт, товарым кумалтыштат кучылтыныт, надыр семын Вӱд Он, Вӱд Ава да Йомшеҥерлан пуэныт. Вучыктымлан тыгак сорлам, изи мешак дене шӱрашым, шинчалым, мӱйым, шыштым, ложашым сакаш лиеш. Юмылан надырым пуаш сӧрымо вучыктым йӱлам утларакшым кастене малаш вочмо деч ончыч шуктыман. Тылеч вара ешыште илыше-влаклан эр марте пӧрт гыч лекман огыл. Вет тиде йӱлам иктаж черым поктен колташ манын шуктат, а пӧрт гыч иктаж еҥ лектеш гын, осал мужо тиде еҥ деке пижын кертеш. Вучыктым йӱлам ожно пӧръеҥ-влак гына шуктеныт. Илен-толын тудым ӱдырамаш-влакат шукташ тӱҥалыныт, но тидын годым пӧръеҥ вургемым чийышаш лийыныт. Кызытак тыгак ыштыман.

Вучыктым йӱлам черланыше еҥ шкат шуктен кертеш. Нелын черле улеш гын, тидым тудын олмеш родо-шочшыжо шуктышаш.

Тиде йӱлам шуктымо деч ончыч мончаште пурыман, туштак ший оксам да товарым мушман. Тылеч вара, кумалтышыш кайыме семынак, ару вургемым чийыман.

Тидым ыштымеке, вынер гыч изи лаштыкшым кушкедын налман да, тудым кокыте лоштен, пурылыкым ямдылыман. Тидлан полтым, мӱйым, шерш вашакым, умлам, ик совла уржа ложашым налман да тулым ылыжтыман.

Вуычктым йӱлам шуктымо годым Кугураклан, Курык кугызалан але Кугыеҥлан удылман. Нуно ӱлыл юмо ден кӱшыл юмо-влакым, мланде ден кавам ушен шогышылан да айдемым тӱрлӧ чер дечын утарен шогышылан шотлалтыт. Удылмо годым тыгерак ойлат: «Поро Кугыеҥ! Мыйын Унавий (черге еҥын лўмжым ойлат) ӱдырем логалынат гын, куштылгын, орландарыде эмле. Теве тылат тыйын кугу пурло талгыдетым пуымо деч ончыч кугу ший оксат, тылат лўмлалтше кинде (ложаш), полто-ложашет, мӱйурвалан шыште, тек нуно тылат вучыктым лийыт».

Вучыктым йӱлам шуктымо деч вара, тидлан келшыше жап шумеке, Юмылан сӧрымӧ надырым пуыман.

Тиде марий йўлам утларкшым телым да шошым шуктат. Вет нине жаплаште кумалтышыш лекташ йӧн уке. Пурылыкым сӧрымӧ годым товарым сакаш эн сай вер, конешне, кудо. Но кызыт кудо ик сурт-оралтыштат уке, манаш лиеш. Кудын тєрзажат, кӱвароҥажат, потолокшат лийын огытыл. Покшелныже ыргакыште кугу под кечен. Кечывалмогырныжо кумыж але пу гыч ыштыме арча аралалтын, тиде арчаште юзо арвер-влак киеныт. Икманаш, тиде арча руш йомакысе Кощей Бессмертныйын колымашыже аралалтме арча сынан лийын. Кудын тиде ужашыже кудыводыж илыме верлан шотлалтын (сурт оза, сурт кува, сурт кугыза шомак-влак варарак, кудым ыштымым чарнымеке, шочыныт, нуно кудыводыжак улыт, илыме верыштым веле вашталтеныт). Кечывалмогырнак тыгак чодыра гыч але кӱсото гыч тодыл кондымо пушеҥге парча аралалтын. Тиде парча кудыводыж да Юмо коклаште кылым ыштен шоген. Кӱсӧ пайрем годым самырык-влак нине парча-влакым кудо еда поген лектыныт да посна верыште йўлатеныт (тиде йӱла кызыт йӧршын вес сыным налын да «сӱремым поктымаш» але «иям поктымаш» манылтеш – кудышто аралыме парча-влакым огыл, а капка-влакым кырен лекме тоя-влакым йӱлатат). Кугурак-влак кумалтыш деч вара кудышко вес – ужар парчам конденыт. Тиде йӱла пӱртӱс – Кӱсӧ юмым жаплыме дене кылдалтын. Кӱсӧ юмо, пӱртӱс дене пырля, идалык еда «колен»да уэшын ылыжын. Кеҥеж рӱдӧ – эн кужу кече годым (22 июнь гутлаште) тудын вийвал жапше лийын. Сандене марий-влак Кӱсӧ юмо лӱмеш кӱсӧ кумалтышым лач тиде кече деч вара але, коклан, икмыняр кече ончыч эртараш тӱҥалыныт. Но тидын годым тылзымат эскереныт. Кумалтышыш у тылзе шочмеке, шочмын лектыныт да тылзе тичмаш лиймешке коштыныт. Вучыктым йӱлам шуктымо годым сӧрымӧ пурылыкым утларакшым лач тушто пуат. Тидым тыгак кӱсє кумалтыш деч ончыч эртарыме еш але насыл кумалтыш-влак годым ышташ лиеш.

Эсен ЭЛАЙ ямдылен.